|
1-ilova
2-ilova
3-ilova
«ZIG-ZAG» USULI
Bu - o’zaro hamkorlikda (birgalikda) o’qish usuli bo’lib xisoblanadi. Uni
o’tkazish metodikasi quyidagicha:
matn uning xajmiga bog’liq holda qismlarga ajratiladi. Tinglovchilar (talabalar) ham matn qismlariga bog’liq bo’lgan holda 4-6 kishidan iborat kichikguruhlarga bo’linadi;
tinglovchilar o’z raqamlariga mos bo’lgan yangi (korporatsion) guruhlarga jamlanadilar. Har bir guruh a’zosi matnning o’z raqamlariga tegishli qiskichik (1 - raqamlilar birinchi qiskichik, 2- raqamlilar ikkinchi qiskichik va h.k.) o’qib chiqadilar va o’qilgan qismni bayon etishning umumiy strategiya (fikr)ni ishlab chiqadilar;
tinglovchilar o’zlarining dastlabki «qadrdon» guruhlariga qaytadilar va ularning har biri o’zi o’qigan matn qiskichik shunday bayon qilishi kerakki, guruh a’zolarida matnning to’la mazmuni bo’yicha yaxlit tasavvur hosil bo’lsin. Shundan so’ng bir talaba matnning to’la mazmunini bayon qiladi;
ayrim guruh a’zolari o’z fikrlarini bayon qilishlari mumkin.
4-ilova
“Zig-zag”usuli bo’yicha kichik-guruhlarga vazifa qilib beriladigan
ma’ruza matnlari
I MATN
Oqsil haqida tushuncha. Barcha o'simlik, hayvon va kichikorganizmlar hayoti uchun zarur bo'lgan moddalar oqsil moddalar, ya'ni oqsillardir. Hayot oqsil rnoddalarning murakkab aylanish jarayoni bo'lib, bar qanday tirik organizm oqsil rnoddalarsiz yashay olmaydi,
Oqsil moddalarni kislotali yoki fermentativ gidroliz qilinganda aminokislotalar aralashmasi hosil bo'ladi. Ko'pgina oqsillar tarkibida 25 ta atrofida turli xil aminokislotalar mavjud bo'lib, ushbu aminokislolalardan 20 ga yaqini oqsillarning doimiy tarkibiy qiskichik tashkil qiladi. Oqsil molekulalarida aminokislotalar bir-birlari bilan bar xil miqdorda va turli tartibda birikadi.
Oqsillar tuzilishini o'rganishda, asosan, ikki xil usul qo’llaniladi:
1. O'qsillarning to'liq yoki qisman gidrolizini sinchiklab o'rganish;
2. Gidrolizning so'nggi mahsulotlari bo'lgan aminokislotalardan murakkab tuzilishli moddalar sintez qilish va ularni oraliq mahsulotlar bilan taqqoslash.
Rus biokimyogari A.Ya. Danilevskiy o'z tajribalari asosida 1888- yilda oqsil molekulasida aminokislotalar qoldiqlari orasida peptid bog'lanishiar borligi haqidagi gipotezani birinchi bolib ilgari surdi. Keyinroq, XX asrning boshlarida nemis olimi E. Fisher oqsil molekulasida peptid bog'lanish mavjudligini tajribada isbotladi. U 19 ta aminokislota qoldig'idan tarkib topgan polipeptidni sintez qilishga muvaffaq bo'ldi.
Hozirgi vaqtda bir qator oqsillarning tuzilishi aniqlangan. Tuzilishi aniqlangan birinchi oqsil insulin bo'lib, Lining tuzilishi Fromajo va Senjerlar tomonidan aniqlangan. Insulin molekulasi ikki polipeptid zanjiridan iborat bo'lib, ulardan biri 21 Ea, ikkinchisi 30 ta aminokislota qoldig'idan tashkil topgan. Bu polipeptid zanjirlar -S-S- disulfid bog'lar orqali birikkan. Ferment vazifasini bajaruvchi ribonukleaza oqsili molekulasi 124 ta aminokislota qoldig'idan iborat. Ovqat hazm qilish fermenti ximotripsinogen oqsili 246 ta aminokislota qoldig'idan iborat bo'lib, Lining molekulyar og'iriigi 27000 ga teng. Rus olimi, akademik Yu. A. Ovchinnikov tomonidan aspartat-ransaminaza fermenti 412 ta aminokislota qoldig'idan iborat ekariligi aniqlandi.
Hozirgi tasavvurlarga ko'ra oqsil molekulalari bir yoki bir nechta poiipeptid zanjirlardan tashkil topgan. Polipeptid zanjirlarda aminokislotalar bir-birlari bilan peptid (amid) bog'lar ( NH CO ) yoki disulfid bog'lar (-S-S-) orqali bog'langan bo'ladi. Har bir polipeptid zanjir ochiq, tarmoqlangan yoki siklik holatda bo'lishi mumkin. Ochiq polipeptid zanjirning bir uchida erkin holdagi karboksil guruhi tutgan aminokislota (C-uchli aminokislota) bo'lsa, ikkinchi uchida esa erkin holda aminoguruhi tutgan aminokislota (N-uchli aminokislota) bo'ladi. Siklik polipeptid zanjirlarda bunday aminokislotalar mavjud bo'lmaydi. Tarmoqlangan polipeptid zanjirlarda bir polipeptid zanjirdagi diaminokislotaning ikkita aminoguruhiga ikkita polipeptid zanjir birikkan bo'ladi.
Peptid bog'lar bitta aminokisfota karboksilining boshqa aminokislota aminoguruhi bilan o'zaro ta'sirlashishi natijasida hosil bo'ladi, masalan:
Peptidlardeb, oqsillar asosini tashkil qiluvchi hamda ikki yoki undan ortiq aminokislotalarning o'zaro polikondensatlanishidan hosil bo'lgan moddalarga aytiladi. Ikkita aminokislota qoldig'idan dipeptidlar, uchta aminokislotadan tripeptidlar, ko'p sonli aminokislotalardan polipeptidlar hosil bo'ladi.
Peptidlarning nomi aminoguruhidan boshlangan aminokislotalar nomlaridan oxirgi ,,in" qo'shimcha ,,H" qo'simchaga aimashtirilib, hosil bo'lgan nomlarga karboksil guruhi bilan tamomlangan oxirgi aminokislota nokichik qo'shib hosil qilinadi. Masalan:
Peptidlardan polipeptidlar, polipeptidlaidan pentonlar, penlonlardan oqsillar hosil bo'ladi. Demak, oqsillar -aminokislotalar qoldiqlaridan tashkil topgan murakkab tuzilishli yuqori molekulyar tabiiy birikmalardir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
