4-Mavzu. Statistik ma’lumotlarni jadval va grafiklarda tasvirlash

4-Mavzu. Statistik ma’lumotlarni jadval va grafiklarda tasvirlash

Reja:
4.1. Statistik jadvallar va ularning turlari, mohiyati.

4.2. Statistik grafiklar va ularning ahamiyati.
4.3. Grafiklarning turlari va tasniflanishi

Tayanch iboralar: Statistik jadval, jadval maketi, statistik grafik, grafik tasvir, grafik maydon, maydon o’lchovi, masshtab (miqyos)shkala, grafik talqin, dinamik grafiklar, variatsion grafiklar, geografik grafiklar, analitik grafiklar, nuqtali grafiklar, chiziqli grafiklar, yassi grafiklar, hajmli grafiklar, diagramma, xaritogramma, gistogramma, taqqoslovchi grafiklar

4.1. Statistik jadvallar va ularning turlari,mohiyati.
Statistik ma`lumotlarni shunday taqdim etish kerakki, ulardan foydalanish qulay bo`lsin, ularni o`qish va tushunish oson bo`lsin. Ularni taqdim etishning eng kamida 3 ta usuli mavjud: matnda so`z bilan bayon etish, jadval zuhurida va grafiklar orqali tasvirlash.
Statistika jadvallari tarixiga nazar tashlaydigan bo’lsak, ularni birinchi bo’lib
buyuk rus olimi N.K.Kirilov o’zining iqtisodiy-statistik tadqiqoti “Butun Rossiya
davlatini gullash darajasi” (1727 y.) asarida qo’llagan. Ayrim manbalarda statistik
jadvallarni yaratuvchisi deb Anxsersen (Daniya) hisoblanadi. Lekin uning asari
1747 yilda chop etilgan. Shunday qilib statistik jadvallar XVIII asrda paydo
bo’lgan.
Statistik jadvallar deb o’rganilayotgan hodisa va voqealar to’g’risidagi
ma’lumotlarni tartibli, ko’rgazmali ifodalashga aytiladi.
Statistik axborotlarni jadvalda ifodalash so`z bilan bayon etishga qaraganda o`rganilayotgan voqealarni ravshan va jozibali qilib tasvirlaydi.
Statistikadagi jadvallar logarifmlik, karra va boshqa jadvallardan tubdan farq qiladi. Ular ijtimoiy-iqtisodiy hayotimiz, turmushimizning tuli tomonlarini ta`riflovchi ko`rsatkichlarni yaqqol va ixcham shaklda, o`zaro bog’lanishda ifodalab, umumiy va o`ziga xos xususiyatlarini oydinlashtiradi.
Jadvallar yotiq va tik to`g’ri chiziqlar kesilmalaridan tuzilgan geometrik shakl bo`lib, qator va ustunlardan tarkib topadi. Ularda o`rganilayotgan ob`ektlar va ularning ko`rsatkichlari joylashtiri­ladi. Har bir qator va ustun o`z nomiga, jadval esa umumiy sarlavhalarga ega bo`lib, bular jadvalning asosiy unsurlari hisoblanadi.
Agarda jadval qatorlari va ustunlari o`z nomlariga hamda umumiy sarlavhaga ega bo`lib, sonlar bilan to`ldirilmagan bo`lsa, u jadval maketi deb ataladi. Har bir jadval qisqa, aniq va tushunarli, shu bilan birga ma`lumotlar ma`nosini oydinlashtiradigan sarlavhaga ega bo`lishi shart.
Statistik jadval chuqur ma`noga ega bo`lib, ijtimoiy voqea va hodisalarni ifodalashi bo`yicha uni o`ziga xos mantiqiy gapga o`xshatish mumkin. shuning uchun har bir statistik jadvalning egasi va kesimi mavjuddir. Har xil ko`rsatkichlar orqali ta`riflanayotgan statistik to`plam jadvalning egasi, ko`rsatkichlar esa jadvalning kesimi hisoblanadi. Jadvalning egasi, odatda, jadvalning chap qismida, kesimi o`ng tomonida bo`ladi. Lekin ular aksincha joylanishi ham mumkin.
Eganing tuzilishiga qarab statistik jadvallar uch tuga bo`linadi: oddiy, gruppaviy va kombinatsion.