Amaliy mashg’ulotlar

kurash  madaniyat  quroli  uchun  kurashishdir.  Bu  qurol  qanchalik  o‘tkir, 
qanchalik aniqyo‘naltirilgan bo‘lsa, shunchalik g‘olib bo‘ladi », - degan. 
Nutq  tozaligiga  erishish  uchun  o‘quvchi  og‘zaki  nutq  madaniyati  va  nutq 
texnikasini  yaxshi  bilishi  va  unga  amal  qilishi  zarur  bo‘lgani  holda  o‘z  nutqini 
nazorat qilib, o‘zgalar nutqi bilan solishtirib borishi kerak. 
Ta’sirli nutq - tasvirli nutq. Yuqorida  ko‘rib  o‘tilgan  nutqiy  sifatlar  bilan 
bevosita dahldor bo‘lgan omillardan biri nutqning ta’sirchanligidir. Ta’lim beruvchi 
bilan  ta’lim  oluvchi  orasidagi  muloqot  qanchalik  ta’sirli  bo‘lsa,  dars  shunchalik 
mazmunli, samarali bo‘ladi. 
Ta’lim  beruvchining  ta’sirli  nutqi  nolisoniy  omillarga  bog‘liq.  Nutq 
ta’sirchanligi,  asosan  og‘zaki  nutq  jarayoniga  tegishli.  Ayni  paytda  auditoriyaning 
texnik  imkoniyatlarini  e’tiborga  oladi.  Hozirgi  kun  talabi  esa  butun  bir  manzara, 
o‘qituvchining  joylashishi,  ko‘rinishi,  turishi,  so‘zlash  manerasi  singarilarni  o‘z 
ichiga oladi. Albatta, ta’lim beruvchi yoki ta’lim oluvchining kasbi, saviyasi, jinsi, 
o‘sha  ondagi  holati,  kayfiyati  e’tiborga  olinsagina  nutqning  ta’siri  anglashiladi. 
O‘qituvchi nutqining ta’siri esa mavzu haqida keng qamrovli bilimga ega bo‘lishlik, 
qiyofa, ovoz kabi nolisoniy faktorlarga ham bog‘lanadi. Bulardan tashqari omma tez 
tushunadigan jonli tilda gapira olish, suhbat vaqtini hisobga olish, hayotiy misollarga 
murojaat qilish orqali fikrni isbotlash, turli tasviriy vositalardan, yumordan o‘rinli 
foydalanish, kiyinish, imo-ishora, muomaladagi samimiylik kabilar ta’sirli nutqning 
garovidir. So‘zlayotganingizda  eshituvchining ko‘z  o‘ngida tasviriy manzara hosil 
qila  olsangiz,  obrazli  fikr  yuritsangiz,  o‘z  so‘zingizga  ishontira  olsangiz, 
qiziqtirsangiz, nutqingiz ravon bo‘ladi va ta’sir darajasi oshib boraveradi. 
Missiy  ta’sir  o‘tkazish  haqida  tarixchi,  professor  Vasiliy  Osipovich 
Klyuchevskiy 
(1841-1911) 
yozadi: 
«Jamoat 
orasida 
gapirganingda, 
tinglovchilarning qulog‘iga, aqliga murojaat qilmang, shundoq gapiringki, ular sizni 
tinglab turib, so‘zlaringizni eshitsin, narsalarni siz bilan ko‘rib, sizning holatingizga 
kirishsin. Tinglovchilar sizning tasviringizsiz ham aqli, yuragi, fikri bilan shu narsani 
yaxshiroq  kuzatadi.  Nutqda  fikrni  rivojlantira  borib,  dastlab  uning  tuzilishini 
tinglovchining aqliga yetkazish, keyin uning tasavvuriga yaqqol taqqoslarni taqdim 
etish  kerak,  nihoyat,  chiroyli,  lirik  tasvirlar  bilan  ehtiyotkorona  uni  tinglovchining 
yuragiga jo qiling, o‘shanda tinglovchi asiringiz, qochib ketmaydi,xatto,  siz  uni  erkin 
qo‘yib yuborsangiz ham sizning adabiy itoatguy mijozingiz bo‘lib qoladi». 
Xuddi shuningdek, obrazli fikrlash, tasviriy vositalardan foydalanish ham ana shu 
maqsadga  xizmat  qiladi.  E’tibor  qiling.  «Har  bir  narsa-hodisaning,  bizni  qurshab 

---

olgan borliqning o‘z tayanch nuqtasi bor. Tayanch nuqtasi bor bo‘lmagan narsa bari 
omonat. Baland imoratga nazar soling. Uningtayanchi poydevori bo‘lmasa, ko‘kka 
bo‘y  cho‘zishi,  hashamati  hech  nimadir.  Daraxtning  gullashi,  meva  qilishi,  barg, 
shoh, novdalari uning ildiziga bog‘liqligi ayon. Xatto, yerning ham tayanch nuqtasi 
bor. Agar bo‘lmaganda edi, u allaqachon o‘z mehvaridan chiqib ketgan bo‘lardi. Har 
bir  yurtning,  elning  ham  tayanch  nuqtalari  bor.  Bu  tinchliksevar  xalqning  ezgu 
maqsadlarini o‘ziga jo etgan g‘oyasi, milliy mafkurasi va yo‘lboshchisidir.  
O‘qituvchi nutqiga mos, uni to‘ldiruvchi video tasvirlardan foydalanish hozirgi 
kun  auditoriyalarida  imkoniyati  ham  mavjud.  Undan  unumli  foydalana  olish 
pedagog mahoratiga bog‘liq..