Amaliy mashg’ulotlar

 Nutqiy mahorat pedagogik konfliktlarni bartaraf etish manbai sifatida 
Nutqiy mahorat nutq sohibining matnga hamda shu matn asosida tinglovchi, 
tomoshabin  yoki  o‘quvchiga  og‘zaki  yoxud  yozma  shakldagi  murojaati  bilan 
reallashadi.  Ana  shu  murojaat,  munosabatga  yuqori  darajadagi  e’tibor  esa 
pedagogning iste’dodidan dalolatdir. 
«Nutq  madaniyati  tugal  fikr,  go‘zal  ifoda  demakdir»,  —  deb  yozadi  tilshunos 
olima Lola Xo‘jaeva. Xaq gap. Izchillik bilan mantiqan bir-biriga bog‘lanmagan tugal 
fikr  va  uning  ta’sirli  ifodasi  bo‘lmasa,  u  kishi  qalbu  ongiga  sig‘maydi,  qabul 
qilinganda  ham  chuqur  anglashilmaydi.  Shunday  ekan,  tugal  fikr,  go‘zal  ifodaga 
erishish uchun nimalarga e’tibor berish kerak? Nutq mezonlari qaysilar? Shu haqda 
to‘xtalamiz. 
Har qanday nutq o‘z xususiyatlariga ega. Namunaviy nutqning sifatlari haqida 
so‘zlashdan  oldin  «nutqda  nima  birlamchi?»  degan  savolga  javob  berish  lozim. 
Mashriqu mag‘ribda bunga javob izlash uzoq davrlardan buyon bor. 
Mashhur notiq Mark Tuliy Sitseron «aniqlik va tozalik - nutqning zaruriy sharti», 
desa, Aristotel «chiroyli so‘zlash, ishontirish va mantiqiy asoslash»ni birlamchi hodisa 
deb qaraydi. 
Notiq  Dionis  Galikarnas  esa  nutqda  «maqsadga  muvofiqlik»ni  muhim 
hisoblaydi. 
E’tibor  bergan  bo‘lsangiz,  bular  orasida  xitoy  devori  yo‘q,  biri  ikkinchisini 
taqozo etadi. O‘zaro bog‘langan, birini ikkinchisisiz tushunish qiyin. 
Har  qanday  nutq  muayyan  shart-sharoitlarda  amalga  oshiriladi.  Bunda 
makon(joy), zamon (vaqt), mavzu, auditoriya (omma) singari omillarning o‘rni bor. 
Bu  aloqaviy  munosabat  jarayoni  omma  bilan  yuzma-yuz  shaklda,  auditoriyada, 
radio yoki televidenie orqali amalga oshiriladi. 
Nutq xususiyatlari ayrim manbalarda nutqning aloqaviy (kommunikativ) sifati 
deb ham yuritiladi. 
Bular  nutqning  to‘g‘riligi,  tozaligi,  aniqligi,  soddaligi,  juyaliligi,  boyligi, 
ifodaviyligi,  mantiqiyligi,  qisqaligi,  ta’sirchanligi,  obrazliligi,  tushunarliligi  va 
maqsadga muvofiqligidir. 

---