Amaliy mashg’ulotini o`tkazish texnologiyasi

5. ASBOB VA USKUNALAR
Energiya manbai bloki БП-4822-2, voltmetr 0-50 V, ampermetr 0-50 mA, 5 ta 200 Omli qarshiliklar, kuchlanish bo’lgichi - ДТН, kompensator ПП-1.
6. IShNI BAJARISh TARTIBI
1. O’lchash asboblarining pasport ma'lumotlarini 1.2 - jadvalga kiriting.
2. Kompensator tashqi ko’rinishini ko’zdan kechiring va mexanik nosozliklar yo’qligiga ishonch hosil qiling, hamda uni ishlatishga tayyorlang. 4.2 - rasmda o’zgarmas tok kompensatorining sxemasi keltirilgan. Unda:

4.2 - rasm. O’zgarmas tok kompensatori sxemasi
Е_Н - normal element; SA - qayta ulagich; Е_х – o’lchanadigan e.yu.k. ulanadigan qismalar; B - ishchi tokni ta'minlaydigan batareya; G - galvanometr; R_1, R_H - namuna qarshiliklar; R₀ – o’lchanayotgan e.yu.k. ni kompensatsiyalaydigan namunaviy reostat.
E.yu.k kuchlanishini o’lchashdan oldin kompensatorni ishga tayyorlanishi, ya'ni aynan shu kompensator uchun ishchi tok qiymati o’rnatilishi lozim. Buning uchun SA qayta ulagich "K"- holatiga ulanadi, bunda normal element zanjirga ulanadi. Keyin R₁ qarshilikni o’zgartira borib galvanometrdagi tok nolgacha kamaytiriladi. Ishchi tok o’tishidan namuna qarshilikda hosil bo’lgan kuchlanish tushuvi bilan normal elementning e.yu.k.si teng, ya'ni bo’lganda, G galvanometr nolni ko’rsatadi. Kompensator uzluksiz ishlatiladigan hollarda ishchi tok qiymati doim nazorat qilinib turilishi va zarur bo’lganda, rostlab turilish kerak.
3. LATR yordamida kerakli kuchlanishni voltmetrga qarab o’rnating va "0-30" tumblerini " - " holatiga qo’ying.
4. O’lchanadigan e.yu.k. ni kompensatorning Е_х qismlariga ulang, SA qayta ulagichni esa "N" holatga o’tkazing.
5. Ishchi tok qiymatini o’zgartirmasdan, faqat kompensatorning R_х qarshiligini o’zgartirib galvanometr tokini nolga keltiring. Bunda o’lchanayotgan e.yu.k qarshilikdagi kuchlanish tushuvi bilan kompensatsiyalanadi.

ifodasini avval olingan ga bo’lib

hosil qilingan proporsiyadan
ni topamiz.
Muayyan haroratda ishchi tok o’zgarmaydi, chunki normal element e.yu.k.i Е_Н va qarshiligi R_H o’zgarmasdir. Shuning uchun ham R_x bevosita millivoltlarda darajalangan, ya'ni uning Omlardagi bo’laklari ishchi tokka ko’paytirilib yozib qo’yilgan.
Kompensator bilan ishlaganda yuqorida keltirilgan formula amalda ishlatilmaydi. O’lchash natijasi seksiyalangan qayta ulagich va reoxordning bevosita ko’rsatmalari asosida o’qiladi.
Kompensator bilan ishlaganda shu narsani esda tutish kerakki, batareya uzilganda o’lchanayotgan manba zanjirini qisqa tutashtirish mutlaqo man etiladi, chunki bunda galvanometr ishdan chiqishi mumkin.
1. Kompensator yordamida qarshilikni o’lchash uchun 4.3 - rasmdagi sxemani yig’ing.
Kompensator yordamida o’lchanayotgan kuchlanishlar uning o’lchash chegarasidan chiqmasligi uchun kuchlanish bo’lgichidan foydalanish kerak bo’ladi.
O’lchanayotgan R_х qarshilik bilan ketma-ket namunaviy R_Н qarshilik ulanadi. Yuqori aniqlikni ta'minlash maqsadida uning qiymati bir xil darajali bo’lishi shart. Yordamchi qayta ulagich SA yordamida kompensatorning qismalari namunaviy g’altakning potensial qismalariga qayta ulanishi mumkin. Kompensator yordamida R_H va R_x qarshiliklardagi kuchlanishlar tushuvi o’lchanadi.
O’lchanayotgan qarshilik qiymatini quyidagi proporsiyadan topish mumkin:
,
bunda U_x va U_H - mos ravishda o’lchanayotgan va namunaviy qarshiliklardagi kuchlanishlar tushuvi.
Qarshiliklar zanjiridagi kattaliklar shunday olinishi kerakki, bunda U_x va U_H qiymatlari kompensator o’lchash chegarasi (71 mV) dan chiqib ketmasligi lozim.