Amaliy mashg‘uloti №6 Hasharot turlarining rivojlanishini fenologik kalendarini tuzish Nazariy qism

AMALIY MASHG‘ULOTI №6

Hasharot turlarining rivojlanishini fenologik kalendarini tuzish

Nazariy qism:Hasharotning tuxumdan boshlab, to jinsiy voyaga yetgan formalar paydo bo’lishiga qadar bo’lgan rivojlanish davri - bo’g’in , gyenyerasi ya yoki tarassiy davri deb aytiladi. Generasiyaning davomati ko’pincha naslga va tashqi muhit ta'siriga bog’liq. Hasharotlarning tarassiyot davrlarida bir yillik va ko’p yillik mavjud. Hasharotlar o’rtasida eng uzoq rivojlanadigan shimoliy amerika saratoni generasiyasi 13 yoki 17 yilga cho’ziladi, o’simlik bitlarining generasiyasi esa bir haftadan kamroq vaqt ichida tugaydi. Ko’pincha hasharotlarning rivojlanish davri bir yilda tamomlanadi, bunga yillik gyenyerasiya deb aytiladi. Misol, beda uzungas burun qo’ng’izi, to’kay chigirtkasi. Boshqa hasharotlar generasiyasi masalan, chirtak qo’ng’iziniki ikki yillik, buzoqboshi xo’nqizining generasiyasi uch yillik, ho’za saratoniniki to’rt yillik bo’ladi. Ko’p hasharotlar bir yilda bir necha marta ko’payadi. Masalan, olxo’ri po’stloqxo’r qo’ng’izi bir yilda ikki generasiya, ko’k qurt tunlami O’zbekistonda uch marta, karadrina 4- 5 marta generasiya beradi. Bir yoz mobaynida bir necha bo’g’in beradigan hasharotlar generasiyasi ko’p martalik ye n ye r a s i ya deb a y t i ladi. Masalan, o’simlik bitlari Urta Osiyoda bir yozda 15-24 bo’g’in beradi. Yilida bir marta bo’g’in be- ruvchilar monovoltinli, ikki marta bo’g’in beruvchilar b i v o lt i n l i, ko’p marta bo’g’in beruvchilar polivoltinli hasharotlar deb aytiladi. Generasiya muddati ko’p jig’atdan tashsi sharoitga, asosan meteorologik sharoitga Yea birinchi navbatda g’aroratga bog’lis. Janubiy rayonlarda bir sator hasharotlar uchun issis islim yashash davrini tezros o’tishga sharoit tug’- diradi. Bunday hasharotlar shimoliy zonaga saraganda ko’pros bo’g’in beradi. Masalan, karam kapalagn shi- ksliy zonada 1-2 , janubda 4-5 bo’- g’in beradi. Karam kuyasi Leningrad oblastida 3-4, Kavkazda 6-8 martarta Osiyoda 11 tagacha bo’g’in beradi. g’ar bir rivojlanish fazalari yilning saysi davrida o’tishshsh, ay- nissa sishlash va aktiv xayotini anns lash mug’im ag’amiyatga ega. Ba'zi bir hasharotlar tuxumlik fazasida (ko’p- chilik chigirtkasimonlar, o’simlik bitlari, tengsiz ipak surti), ba'zi- lari lnchinkalik yoki g’umbalik fazasida qishlaydi. Misol, ko’pchilik kapalaklar, qo’ng’izlar va boshsalar. Lavlagi uzunburun qo’ng’izi va boshsalar esa voyaga yetgan- imago fa- zasnda sishlaydi. hasharotlarnpng aktiv xayoti nnl- ning turli xil mavsumnga: be.g’orga, yozga yoki kuzga to’g’ri kelishi mumkin, bu asosan sishlash davriga va bo’g’in sonlariga bog’lis.