Amaliy mashg`ulot№1. Mavzu: Ishlab chiqarishda ish kuni xronometraji,mehnatning og`irligi va keskinligi(zo`riqish) ni baholashni o`rganish

o'simlik va hayvon mahsulotlarining changi:10% dan ortiq kremniy(1I) oksid aralashganda(kanop,paxta,2 4 zig'ir poyasi,jun,momiq va boshqalar);
2 dan 10% gacha kremniy (II) oksidi aralashsa; 4 4
2% dan kam kremniy (II) oksidi bO'lsa (un va yog' 6 4
ularda 10% dan ortiq asbest bo'ganda; 4 I 4
shisha va mineral tola, sement, apatit, tuproq changlari; 6
uglerod changi: neft, slanets, elektrod koksi.
Ishlab chiqarishda changning hosil bo'lishi va tarqalishining oldini olishda texnoiogik tadbirlar muhim o'rin tutadi.Bunday tadbirlarga qo'lda bajariladigan ishlarni avtomatik usullarga o'tkazish,mexanizatsiyalash,changli xonalaming zichligini (gennetik) oshirish, texnologik jarayonlarni tlzoqdan boshqarish, xonalarni havo almashtirgichlar bilan jihozlash ya boshqa uslublar qo'llaniladi. Masalan,mashinasozlik sanoatida qo'llaniladigan quyma mahsulotlarni qum oqimida tozalashni suy bilan tozalashga o'tkazish, ishlab chiqarishlarda qo'llaniladigan mayda kukun holdagi mahsulotlami donador holga"O'tkazib yoki pasta ko'rinishda ishlatish va boshqalar.chang ajralish jarayonining keskin kamayishiga olib keladi.Shuningdek,shaxsiy saqlovchi vositalardan resperatorlar ish zonasidagi changlaming inson organizmiga tushishidan saqlaydi.
• Bunday resperatorlar qatorida bir marta ishlatiladigan«Lepestok»va havodagi changlami tozalab beradigan«Astra-2»rusumlisi qo'llanilacli.Ishlab chiqarish zonasi(texnosfera)da hosil bo'ladigan changlar inson organizmiga asosan nafas yo'li va teri orqali ta'sir ko'rsatadi.Uning ta'sir xususiyati quyidagi omillarga bog'liq bo'ladi,jumladan,chang zarrachalarining fizik-kimyoviy xossalari katta-kichikligi,shakli,konsentratsiyasi,ta'sirmuddati,kasbturi,metereologiksharoitlar,organizmning shaxsiy reaksiyasi,nafas yo'ltarining filtrlash xususiyati, organizmning qarshilik ko'rsatish qobiliyati va boshqa ko'rsatkichlar.Texnosferadagi changni va uning miqdorini nazorat qilish muhim ahamiyatga ega.Buning uchun ishlab chiqarishdagi chang manbalari,uning hosil bo'lish sabablari,ma'ium hajmdagi havoda bo'igan changning sifat tarkibi va uning miqdorini hisobga olgan holda gigiyenik baho beriladi.Olingan ma'iumotlar asosida ishchilar salomatligini saqlash va sog'aytirish choralari belgilanadi.
Buning uchun ishlab chiqarish jarayonini, jihozlami,xomashyoni,uni tashish va ishlatish usullarini o'rganish orqali hosil bo'ladigan changning kimyoviy tarkibiga baho beriladi.Xomashyoni ishlatish texnologiyasiga(mexanik,tennik,kimyoviy) ko'ra ishlab chiqarish jarayonlarida turli tartibli changlar hosil bo'ladi,shuningdek, tayyor mahsulotni qayta ishlash jarayonida ham(maydalash,chanlash,sayqal berish, silliqlash,jilo berish,tashish,sochiluychan mahsulotlami tortish,qadoqlash,metalli materialIami qayta ishlash(termik,kimyoyiy)zararli changlar hosil bo'ladi.
lsh zonasidagi havo tarkibidagi chang miqdori havo sinamasi jihozida aniqlanadi. Buning uchun changli havo taxminan poldan 1,5 metr,balandlikdagi ish joyidan 1-3,5 m va undan ortiq masofalardan namunalar olinib tekshiriladi.Tekshirishda tortish usuli qo' llaniladi. Ish zonasidanchang miqdorini havoning hajm birligida(1 I yoki 1 m)changning og'irligi milligramlarda aniqlanadi.Bundan tashqari, changlarning dispersligi ham aniglanib,uning yo'l go'ysa bo' ladigan oxirgi darajasiga(YQOD) solishtiriladi.
Ma'lumotlarga garaganda hozirgi kunda dunyoda 5 mIn.dan ortiq kimyoviy moddalar ma'lum bo'lib,shulardan 600 mingga yagini ishlab chigarishlarda qo'llaniladi.Bu mahsulotlar bir qator korxonalarda xomashyo sifatida foydalanilsa, boshqa ishlab chiqarish tarmoqlarida yarim mahsulot,tayyor mahsulot,chigindi aralash mahsulotlar va boshga ko'rinishda qo'llaniladi.Zaharli moddalar organizmga umumiy yoki mahalliy ta'sir qilishi mumkin.Umumiy zaharlanishda zaharli moddalar qonga so'rilib ayrim organlar-asab,nafas olish,yurak-qon tizimlarini ishdan chiqaradi.Mahalliy zaharlanishda ayrim to'gimalar terining yallig'lanishi,kuyishi va boshqa salbiy oqibatlar yuz beradi.