Amaliy mashg`ulot№1. Mavzu: Ishlab chiqarishda ish kuni xronometraji,mehnatning og`irligi va keskinligi(zo`riqish) ni baholashni o`rganish

Tabiiy yorug‘likni o‘lchash.
Tabiiy yorug‘lik manbasi – quyoshdir.Tabiiy yoritilganlikni o‘lchash uchun yoritilganlik bir vaqtda ish joyi yuzasida va tashqarida o‘lchanadi,tabiiy yo‘ritilganlik koeffitsientiTYOK)da hisoblanadi.
YO ish joyidagi yorritilganlik
TYOK = * 100%
YO tashqaridagi yoritilganlik
Tabiiy yoritilganlikni normalar bilan taqqoslash uchun tabiiy yorug‘lik tushadigan derazalar devorini yon tomonidan yoki tepa yon(kombinatsiyalashgan) tomonidan joylashganligi hisobga olinadi.Derazalar devorini yon tomonida bo‘lsa TYOK chiqarilishi uchun yoritilganlikni eng kichkina miqdori YO lk,min olinadi, agar derazalar devorini yon tomonida va tepada kombinatsiyalashgan bo‘lsa TYOK chiqarish uchun yoritilganlik o‘rtacha miqdori E o‘rt olinadi.
Ma’lumkiQMQ 2.01.05-98 da TYOK 3 poyasi uchun berilgan,bizning mamlakatimiz“yorug‘lik poyasi kartasi bo‘yicha“U”poyasiga kiradi”.SHuni hisobga olib bajarilayotgan ishimiz uchun yoritlganlik normasini topishda yorug‘lik koeffitsientini hisobga olib KMK dagi 3 poyasini KEO sini olib va M koeffitsientiga (0,8) ga ko‘paytiriladi va tabiiy yoritilganlikni ish yuzasidagi (TYOK) normasi aniqlab olinadi.O‘lchangan TYOKni shu norma bilan taqqoslab, tabiiy yoritilganlik etarli yoki etarli emasligi to‘g‘risida xulosa qilinadi.
Sun’iy yoritilganlikni o‘lchash.
Sun’iy yoritilganlikni yoritish manbalari sifatida cho‘g‘lanma lampalar va lyuminissent lampalardan foydalaniladi.
Sun’iy yoritilganlik faqat kechasi o‘lchanadi,eskiz bo‘yicha har bir kontrol nuqtalarida 3 martadan o‘lchanib,o‘rtacha yoritlganlik lk birligida olinadi. O‘lchaash DAVSTAN 24940-81 ga asoslanishi kerak.YOritilganlikni KMK 2.01.05-98 taqqoslash uchun gigienik mo‘yorlashda prinsiplarini bilish zarur.

24-rasm. Lyuksmetr «ARGUS-01».

YOritilganlikni gigienik me’yorlashda quydagilarga e’tibor beriladi:

• 
  yorug‘likni turini(tabiiy,sun’iy,murakkab);
  
• 
  ko‘rish–kuzatish ishlarini aniqligi(ob’ektni eng kichik o‘lchamini farq qilish (mm larda));
  
• 
  sath xarakteristikasiga (o‘rtacha, to‘q sun’iy yo‘ritilganlik uchun) va kontratlik.
  

YOritilganlikni gigienik m’yorlash asosiga fiziologik tekshiruvlar ham kiritiladi.Ma’lumki yo‘rug‘lik modda almashinuvini kuchaytiradi,ko‘rish analizatorlarga ta’sir ko‘rsatadi.
YOrug‘lik me’yorida bo‘lsa,ko‘z charchamaydi,turli narsalarni ishlab chiqarish organizmning oily nerv faoliyati protsesslari tezlashadi.
Laboratoriya sharoitida biz har xil yoritilganlik sharoitidai: shdan avval,ish vaqtida va ishdan keyingi davrlarda quyidagi funksiyalarni tekshirishimiz mumkin:

• 
  ko‘rish o‘tkirligi(Rotta jadvalsi orqali);
  
• 
  aniq ko‘rish to‘g‘riligi(AKTK–Landolt halqalari orqali);
  
• 
  ko‘rish analizatorining o‘tkazish qobiliyati.
  

Keyingi 2 funksiyani Landolt halqalari orqali tekshiriladi.Aniq ko‘rish turg‘uligini aniqlash uchun Landolt halqasining tirqishiga 3 minut davomida tiqilib turiladi. SHu vaqt mobaynida aniq ko‘rish vaqti va xira ko‘rish vaqti o‘lchanadi. Natijada aniq ko‘rish turg‘unligi koeffitsienti
Aniq ko‘rish vaqti ……. sek
AKTK = *100%
Tajriba vaqti ……………sek
Aniq ko‘rish turg‘unligi koeffitsienti 75% kam bo‘lsa,ko‘rish analizatorining charchaganligidan dalolat beradi.
Ko‘rish analizatorining o‘tkazish qobiliyatini aniqlash uchun Landolt halqalari yordamida o‘tkaziladi. Rasmdagi halqalar 4 ta orientatsiyaga qaratilgan vas oat strelkasi bo‘yicha 1200 dan to 2300 gacha tirqichlari bor.K.A.U.K. ni aniqlash uchun ishchilarga jadvalning ma’lum orientatsiyasidagi halqalaridan bir turini sanab chiqiladi.Sanalgan vaqtning sanalmagan qolgan halqalar soni va yo‘qolgan halqalar soni inform hajmi ma’lum. So‘ngra formula orqali K.A.U.K. ni aniqlanadi.
358,8 Ln
S = bit/sek
T
K.A.U.K. tm aniqlanadi va qilinayotgan ishning keskinligiga ishning keskinligiga baho beriladi. Olingan natijani ishdan avvalgi ko‘rsatkichga taqqoslab % hisobida aniqlanadi. Bu ko‘rsatkich 75%dan ko‘p bo‘lsa,ko‘rish analizatorlarini charchashidan dalolat beradi.