Amaliy mashg’ulot: Yuza va hajm tushunchalarni o‘qitish metodikasi. Ta’rif

Ko`pyoqlar
S

irti chekli miqdordagi yassi tekisliklardan iborat jism ko`pyoqdeyiladi (86-rasm). Agar ko`pyoqning o`zi uning sirtidagi har bir ko`pburchak tekisligining bir tomonida yotsa, bunday ko`pyoqqavariq ko`pyoqdeyiladi. Qavariq ko`pyoqning sirti bilan bunday tekislikning umumiy qismi yoq deyiladi. Qavariq ko`pyoqning yoqlari qavariq ko`pburchaklardan iborat. Ko`pyoqyoqlarining tomonlari uning qirralari, uchlari esa ko`pyoqning uchlari deyiladi.
86-rasm 87-rasm
Bu ta’rifni biz kub misolida tushuntiramiz (87-rasm). Kub qavariq ko`pyoqdir. Uning sirti oltita kvadratdan tashkil topgan: ABCD, B B₁ C₁ C,... Bu kvadratlar kubning yoqlaridir. Bu kvadratlarning AB, BC, B B₁ ... tomonlari kubning qirralari bo`ladi. Kvadratlarning A, B, C, D, A<sub>1</sub>, ... uchlari kubning uchlari bo`ladi.
Bizga ma’lum bo’lgan ko`pyoqlar: prizma, parallele’i’ed, ‘iramidalardir.
1. prizma. Ikki yog`ining mos tomonlari bir-biriga parallelbo`lgan teng ko`pburchakdan iborat bo`lib, boshqa yoqlari esa parallelogrammdan iborat bo`lgan ko`pyoq’rizmadeyiladi (88-rasm).
prizmadeb,ikkita paralleltekislik orasiga joylashgan barcha parallelto’g’ri Chiziqlar kesmalaridan tuzilgan ko`pyoqqa aytiladi.

88-rasm
prizmaning asoslari ikki teng ko`pburchakdan iborat bo`lib, ularning mos tomonlari paralleldir:
prizmaning yon yoqlari parallelogrammdan iboratdir.
Yon qirralari asos tekisligiga og`ma bo`lgan prizmaog`ma prizmadeyiladi. Yon qirralari asosga perpendikulyarbo`lgan prizmato`g`ri prizmadeb ataladi.
Asoslari muntazam n-burchaklar bo`lgan to`g`ri prizmamuntazam deyiladi. paralleltekisliklardagi uchlarning biridan ikkinchi tekislikka tushirilgan perpendikulyarprizmaning balandligi deyiladi.
ABCDE va A₁B₁C₁D₁E₁-asoslar, AA₁, BB₁, CC₁, DD₁, EE₁- yon qirralar, D F- balandlik.

1) prizmahajmi V=S_as, S_as - asos yuzasi,  - prizmabalandligi, to`g`ri prizmaning hajmi V=S_yon , -AA₁ yon qirra uzunligi.

2. 
   prizmayon sirti S_yon=‘₁ , ‘₁ – perpendikulyarkesim ‘erimetri, -yon qirrasi.
   

To`g`ri prizmaning yon sirti, S_yon = pas , pas- asos ‘erimetri.
3) prizmaning to`la sirti S<sub>to`la</sub>=S_yon+2S_as, S_as- asos yuzasi.