Amaliy mashg‘ulot №1. Ochiq kon ishlari elementlarining grafik tasvirlanishi. Ishning maqsadi

3 -rasm. Pog‘ananing asosiy elementlari: 1,2 - pog‘onaning ustki va ostki maydoni; 3,4,5,6 – kirma (zaxodka)lar; 7 - pog‘ona qiyaligi; 8 - pog‘ona ustki qirrasi; 9 - pog‘ona ostki qirrasi; 10,11 – ko‘mir va qoplama jinslar kovjoyi (zaboy); 12 - ish frontining siljish yo‘nalishi; 13 – kovjoy kirmasining siljish yo‘nalishi; 14 - portlashdan keyingi jinslar uyumi; 15 – temiryo‘l transportiga ekskavator yordamida tog‘ jinslarini yuklash; 16 – kirmani portlatishga tayyorlash.

3. 
   Ekskavator kovjoyi (zaboy).
   

Pog‘ona odatda ketma-ket ravishda parallel tasmalar (polosa), 10-20 m kenglikdagi ba’zan esa undan kengrok bo‘lgan kirma (zaxodka)lar A bilan qaziladi. Kirmalarning boshi berk (torets) qismi kovjoy 1 (zaboy) deyiladi. Kovjoyda bevosita foydali qazilma yoki qoplovchi jinslarni qazish-yuklash ishlari amalga oshiriladi. Natijada kovjoy siljib boradi va kirma (zaxodka) qazib olinadi, so‘ngra esa yangi kirmaga (zaxodka) o‘tiladi.



Yumshoq tog’ jinslarida ekskavator kavjoyi.
1 – Ekskavator o’qi;
А – Ekskavator kirmasining (заходка) kengligi.


a) yumshok tog‘ jinslari 4- rasm:

Portlatib yumshatilgan tog’ jinslarida ekskavator kovjoyi (забойи).
1 – Ekskavator o’qi;
2 – portlatilgan tog’ jinslarining uyumi;
В_м – portlatilgan tog’ jinslarining uyumi kengligi;
А₁ – Ekskavator zaxzotkasining kengligi.

b) qattiq tog‘ jinslari 5- rasm:

3. 
   Ochuvchi kon lahmlari.
   

Ishchi gorizontlarni ochish maxsus kon lahmlari (transheyalar) ni o‘tish yordamida amalga oshiriladi. Ularni ochishdan ko‘zda tutilgan asosiy maqsad, bu – pog‘onalarda yo‘lga qo‘yilgan yuk oqimlarini transport kommunikatsiyalari bilan ta’minlash va buning natijasida kon massasini ishchi gorizontlardan er yuzasiga yoki o‘rta gorizontlarga tashish imkoniyatini yuzaga keltirishdir. Ochuvchi kon lahmlari er yuzasidan boshlanib yoki avval ochilgan ish gorizontidan boshlanib, ochilishi nazarda tutilayotgan gorizont ish maydoni belgisida (otmetkasida) tugaydi.
Transheyalar bajaradigan vazifasiga ko‘ra ikki turga bo‘linadi:
Kapital transheya;
Qirqim transheya.
Kapital transheya – ishchi gorizontni ochish uchun hizmat qiluvchi ochiq qiya kon laximi bo‘lib, er yuzining rel’efiga nisbatan ularning ko‘ndalang kesim yuzalari ko‘rinishi trapetsiya yoki noto‘g‘ri to‘rtburchak bo‘lishi mumkin.
Qirqim transheya – gorizontal ochiq kon laximi bo‘lib, foydali qazilmani yoki qoplovchi jinsini qazib olish uchun ish frontini yaratib beradi.
Kapital transheyalar karyerning ichki konturiga nisbatan joylashuviga qarab quyidagilarga ajratiladi: