Amaliy mashg‘ulot №1 Mavzu: Bir martalik qoliplarda quyish usuli

Amaliy mashg‘ulot №1

Mavzu: Bir martalik qoliplarda quyish usuli

Ishdan maqsad:

1. 
   Qolip qotishmasining tarkibi bilan tanishish.
   
2. 
   Qolip qotishmasini tayyorlash bilan tanishish.
   
3. 
   Opokalarda model bo‘yicha qolip tayyorlab metall quyish texnologiyasini o‘rganish
   

Nazariy ma’lumotlar

Ishlab chiqariladigan quymaning turiga, seriyasiga va boshqa ko‘rsatkichlariga qarab qoliplar tubandagi turlariga bo‘linadi.
a) bir martalik qoliplar. Bunday qoliplar, asosan, kvarts qumi va gil tuproqni suv bilan qorishtirib tva bir marta quyma olingandan so‘ng buzib tashlanadi.
b) muvaqqat qoliplar. Bunday qoliplar yuqori temperaturaga chidamli materiallarni (shamot, magnezit, qum, azbest va boshqalarni) gil bilan qorishtirib tayyorlanadi.
c) doimiy qoliplar. Bunday qoliplar, asosan, cho‘yan va po‘latlardan (bahzan mis bilan alyuminiy) qotishmalaridan tayyorlanadi va ko‘plab quyma olish uchun xizmat qiladi.
Bir martalik qolip tayyorlash uchun detalning modeli va qolip qorishmasini tayyorlash lozim. Modellar yog‘ochdan va metallardan bo‘lishi mumkin. Metall modellar, cho‘yan, alyuminiy va mis qotishmalaridan detalning chizmasiga asosan metalning cho‘kishi va mexanik ishlov beriladigan yuzalarni hisobga olgan holda tayyorlanadi. Yog‘och modellar yasash uchun namligi 10 % dan oshmagan yog‘och doskalarni bir biriga kleylash yo‘llari bilan yasaladi. Modelni qolipdan ajratishni osonlashtirish maqsadida modelning vertikal devorlari 1-2% qiyalashtirib qo‘yiladi. Modellar murakkabligiga ko‘ra bir, ikki va bir necha bo‘lakdan yasalishi mumkin. Opoka deb, cho‘yan, po‘lat va alyuminiy qotishmalardan tayyorlangan to‘rtburchakli ramkalarga aytiladi. (1-rasm).
Bir martalik qolip tayyorlashda qolip qorishmasi materiali sifatida kvarts qumi va bog‘lovchi moddalardan foydalaniladi. Bog‘lovchi moddalar sifatida gil, bitumlar, dekstrin, sunhiy smolalar, suyuq shisha, sulhfid bardasi va boshqalar ishlatiladi. Qolip qorishmasi quymaga yopishmasligi uchun grafit, ko‘mir kukuni, kvarts changidan foydalaniladi.
Kerakli jihozlar, asboblar va materiallar:
1.Qolip materialini aralashtirish mashinasi. 2.Quritish pechlari. 3.Metal eritish pechlari. 4.Opokalar. 5.Model. 6.Model osti plitasi. 7.Shibba. 8.Lineyka. 9.Andova. 10.Qolip qorishmasi va boshqalar.

Qolip tayyorlash texnologiyasi quyidagi tartibda olib boriladi. (2-rasm).

1. Ish stoliga mobel osti plitasi (1)ni o‘rnatilib, so‘ng modelni birinchi yarim bo‘ligi (2) o‘rnatiladi, so‘ngra opoka (3) modelga kiygiziladi.
2. Qolip materiali (4) quymaga yopishmasligi, quyma yuzasi tekis chiqishi uchun model yuzasi biroz grafik kukuni bilan ishlangach, qolip materialining ortiqchasi lineyka (6) bilan sidirilib tashlanadi.
Qolipni gaz o‘tkazuvchanligini oshirish maqsadida unga six (7) yordamida kichik kanalchalar (8) quyiladi. (Sixni model yuzasigacha olib borilmaydi).
3. Opoka 180⁰ ga aylantirilib, modelning ikkinchi yarmi (2a) ostidagi birinchi yarmiga birlashtiriladi. Model yuzasiga qolip materiali yopishmasligi uchun biroz grafit kukuni(9) sepiladi
4. Pastki opoka (3) ga ustki opoka (3a)ga quyish sistemasi (10) va gaz chiqaruvchi kanallarining (II) modellari o‘rnatilib, opokalar bir-biriga nisbatan siljimasligi uchun shtirlar (12) bilan maqkamlanadi, so‘ngra ustki opoka ham qolip aralashmasi lineyka bilan sindirib tashlanadi va sixlar yordamida gaz o‘tkazuvchi kanallar hosil qilinadi.
5. So‘ng ustki qolipni ostki qolip bilan yig‘ilib tayyorlangan qolipga eritilgan metall quyiladi. (Agarda quymada teshik hosil qilish kerak bo‘lsa qoliplarni yig‘ishda sterjen o‘rnatiladi).
6. Qolipga quyilgan metall qotgich, opoklar ajratilib, qoliplar buzilib, quyma ajratish, so‘ng undan quyish sistemasining elementlarini kesib tashlanadi.
Rangli metal qotishmalarning eritish va qolipga quyish tempiraturalari
№ 2.1-jadval

Qotishmalarning markasa	Tempiratura ^0C
	Erish	Quyish
BRONZA
Bro 10 Brois 6-6.3 Brof 6.5 –04 BR A 10 Br KP 4-4	1020 1040 1050 1040 1000	1270-1320 1200-1250 1300-1350 1120-1150 1050-11000
LATUNLAR
LS 67 LS 63 LMTS 60	950 930 900	1120-1160 1060-11000 1060-11000
ALYUMINIY QOTISHMA
Alyuminiy rux Alyuminiy mis Duralyumin TSagi Siluman	610 640 630 570 635	700 700 710 670 700

CHo‘yan qotishmasining tempiraturasi

№ 2.2. jadval

TT/r	Quyma gruppasi	Cho‘yanning ximyaviy tarkibi	Qalinligi mm	Quyma harorati
				Max	Min
11	Juda yupqa quymalar	S=3.4-3,6%	2-4	-	1450^0S
22	Katta yuzali yupqa quymalar	S=2.5-3.0%	4-10	-	1330^0S
33	Mexanik ishlov beriladigan keyin yuqori tozalik talab qiluvchi quymalar	SCH=1836	8-15	-	1340^0S
44	Mexanik ishlov beriladigan keyin yuqori tozalik talab qiluvchi murakkab shaklli quymalar	SCH 1532 SCH 1836 SCH 2140	6-10 10-20 20 va undan yuqori	- - -	1350^0S 1340^0S 1310^0S

1-2 - rasm. Fason vtulka tayyorlash texnologiyasi
a) fason vtulka. b) modelь.
Hisobot mazmuni
1. Mavzu.
2. Ishdan maqsad.
3. Qisqacha nazariy ma’lumot.
4. Xulosa