|
Riskni baholash
Riskni baholash (yoki riskni aniqlash) riskni tahlil qilish asosida tashkilot
yoki idoralarning maqsadga erishishlarini ta’minlash uchun ichki nazorat
hususiyatiga asoslanadi. Rahbariyat riskni pasaytirish maqsadida nazoratni
joriy etish yo’li bilan riskni baholaydi.
Riskni bholash bilan bog’liq tushuncha davlat sektori uchun yangi
hisoblanadi. Haqiqatda esa rahbariyatni yashirin amaliyotidagi rasmiyatchilik
hisoblanadi. Lekin bunday rasmiyatchilik daromad usuli bilan ichki nazorat va
auditorlik ishlari amaliyotlari uchun katta yordam beradi.
Rivojlangan xorijiy davlatlar tajribasining ko’rsatishicha, bunday vazifa
echimini topish uchun boshqaruv risklari amaliyotidan foydalanish lozim.
Risk deganda, byudjet tashkilotlari o’z faoliyatini amalga oshirishda
negativ
hodisalarni
paydo
bo’lishi ehtimoli tushuniladi. Risklarni
klassifikatsiyasi turli xil bo’lishi va ko’p jihatdan byudjet tashkilotlarining
faoliyatiga bog’liqdir. Bizning fikrimizcha, risklarni operatsion va auditorlik
risklariga bo’lish mumkin.
Operatsion risk deganda, davlat funktsiyasi va davlat xizmatlarini
taqdim
qilishda
byudjet
tashkilotlarida
operatsiyalarni
bajarishdagi
belgilangan
jarayon
va
amaliyotlarining
buzilishini
paydo
bo’lishi
tushuniladi. O’z navbatida, auditorlik risklari deganda, xato yoki noto’g’ri fikr
bildirish, aniqlash, identifikatsiya va xato hamda kamchiliklarni baholash
tushuniladi.
Risklarni boshqarish protseduralari risklarni identifikatsiyalash, uni
miqdori va sifatini baholash, risklarni kamaytirishga yo’naltirilgan tadbirlarni
qabul qilish va risklarni doimiy monitoring qilishni o’z ichiga oladi.
Byudjet tashkilotlari risklarini
boshqarishda
protseduralarni
amalga
oshirishda
analitik
va
amaliy
metodlardan
foydalaniladi.
Analitik metod risklarning ta’sirini aniqlash instrumenti hisoblanadi va
quyidagilarni o’z ichiga oladi:
- risklarni prognozlashtirish tizimini joriy qilish;
- risklarning oldini oluvchi ogohlantiruvchi mexanizmlarni joriy qilish;
- risklarning ustuvorligini aniqlash;
- risklarning doimiy monitoringini amalga oshirish.
42
O’z navbatida, amaliy usullar risk bilan bog’liq operatsiyalarni
amalga oshirishda paydo bo’ladigan negativ holatlarni kamaytirish uchun
mo’ljallangan va quyidagilarni o’z ichiga oladi:
- sodir bo’lishi mumkin bo’lgan negativ holatlarni operativ bartaraf etish
mexanizmini ishlab chiqish;
- sug’urta risklari tizimini yaratish.
Nazorat bo’yicha tadbirlar
Nazorat bo’yicha tadbirlar INTOSAI bo’yicha “siyosat va jarayonlar,
muassasa belgilagan risk masalalarini echish va muassasa maqsadlariga
erishish” sifatida aniqlanadi.
Ular ma’lum muassasa moliyaviy yoki operatsion faoliyati sifatida
o’rnatiladi va muassasa hamma funktsiyasi hamda barcha darajasi
bo’yicha o’tkaziladi. Lekin ichki nazoratni umumiy xususiyatlari bo’lib, ular
ichki nazoratning har qanday tizimiga taalluqli bo’ladi:
Tizim va siyosat:
- Axborotlarni boshqarishni ishonchli tizimi, ketma-ketlikda “Davlat
moliyasini boshqarishni axborot tizimi”ni (keyinchalik - ISUGF) amaliyotga
joriy etish hisoblanadi;
- Hisobot tizimi, boshqaruv zanjirining har bir darajasida aniq
javobgarliklari aniqlangan va operatsiyalarning obzori, jarayonlar va
faoliyatni xamda rahbariyatni o’z ichiga oladi ;
- Qoida: vazifalarni ajratish (ruxsat berish, qayta ishlash, yozuv,
obzor faqat bir agent yoki bir bo’lim tomonidan bajarilmasligi kerak);
Protseduralar:
Ijobiy baho berish va ruxsat berish protsedurasi; Resurs va yozuvlarga
ruxsat berishning nazorati; Tekshirish, muvofiqlashtirish;
Moliyaviy holat, protseduralarni qamrab olish
va
mablag’lar
saqlanishini hujjatlashtirish hamda moliyaviy yozuvlarning ishonchliligi;
Hamma tizim, qoida va protseduralar hujjatlashtirish protsedura, qoida,
jaryonlar ketma-ketligi bo’yicha chizma, guruhlashtirish va boshqalar.
Har bir asosiy moliyaviy yoki operatsion protsesslar yoki tsikllar
bo’yicha operatorlar yoki operatsiyalar aniqlanadi va kuzatib boriladi.
Shunday qilib, “auditor izi” yaratiladi, natijada ichki audit funktsiyasini
samarali amalga oshirish imkoniyati yaratiladi.
Almashinuv va axborot
Almashinuv va axborotni samarali jarayonlari yaxshi ichki nazorat
tizimining kaliti
hisoblanadi. Haqiqatda ishonchli, o’rinli va muhim
axborot identifikatsiya qilinadi, qayta ishlanadi va shakl hamda muddatlarda
beriladi, natijada odamlarga o’zining ichki nazorati va boshqa vazifalarini
amalga oshirish imkonini beradi.
Monitoring
Monitoring
rahbariyat
tomonidan
nazorat
tadbirlarini
doimiy
o’tkazish imkonini beradi.
Monitoring
jarayoni,
tegishli
nazorat
jarayonlari
hamma
biznes
tadbirlari bo’yicha amalga oshirilishi va ushbu protseduralarga rioya
43
qilinishi
rahbariyat
tomonidan
doimiy
amalga
oshiriladigan
nazorat
tadbirlaridan direktor hamda rahbariyatga ishonchli kafolat beradi.
Rasmiy protseduralar zaif tomonlarini aniqlash uchun talab qilinadi va
tegishli tuzatish tadbirlari bilan ta’minlaydi hamda ular maqsadga erishish
uchun qo’shimcha nazorat tadbirlarini amalga oshirish imkonini beradi.
Monitoring auditor tavsiyalarining bajarilishi ustidan nazorat qilishni o’z
ichiga oladi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
