Amaliy №2. Hayot faoliyati xavsizligining komfort sharoitlari, ishchi o’rnini erganomikasini o’rganish

Amaliy №2. Hayot faoliyati xavsizligining komfort sharoitlari, ishchi o’rnini erganomikasini o’rganish
Reja:
1. Faoliyat xavfsizligini ta’minlashning ergonomika asoslari asosiy qoidalari va usullari.
2. Faoliyat xavfsizligi psixologiyasi. Inson faoliyatini tashkil qilishning psixologik jihatlari.
3. Ish joylarini estetik jihatdan jihozlash.
2.1. Faoliyat xavfsizligini ta’minlashning ergonomika asoslari asosiy qoidalari va usullari.
Qurilish ishlarini bajarishda, arxitektor va dizaynerlarni tayyorlash borasida ergonomika asoslari maxsus kurs xisoblanadi, chunki u zamonaviy interyerni va shahar muhitini asosiy elementlarini, jihozlarini yaratish asosiy tamoyllarini ochib beradi. Bu fan talabalarga loyihaviy masalalarni yechishda nafaqat nazariy va amaliy bilim va qo’nikmalar beradi, balki inson talablariga mos keladigan muhitni yaratish to’g’risida fikrlashni o’rgatadi. Bu kurs doirasida arxitekturaviy muhitni loyhalash uchun ergonomik usullar ko’riladi va insonni turli faoliyatidagi muhitlarida komfort sharoit yaratish uchun xar xil fanlardagi bilimlardan foydalanadi. Masalan, gigiyena masalalari, psixologiya, fiziologiya, antropometriya, yorug’lik fizikasi va x.k. Hozirgi davrda muhitni loyhalashda ergonomik bilimlar yangicha yondoshuvni talab etadi. Ergonomika fanini sanoat sohasidagi yutuqlari, undan ancha uzoq bo’lgan, turar joylarni tashkil qilishda, ofisdagi, bankdagi ish joylarini loyihalashda qo’llanilmoqda. Inson va mashina o’zaro ta’sir tizimlarini loyihalash asoslarini bilish ba’zi arxitektura obyektlarini intellektual uy yaratishda foydalanilmoqda. Bunda murukkab elektrontexnologik jihoz konkret hayot tarziga dasturlanadi. Misol uchun, mebellarni, sport anjomlarini va tibbiyot uskunalarini loyihalashda. Ergonomika arxitektor va dizaynerga o’zidagi oddiy funksional – fazoviy analiz qila olish ko’nikmalarini, insonni talab va imkoniyatlarini to’laligicha inobatga olgan holda tizimli yondoshishga yordam beradi. Loyihalovchilar ergonomik usullarni amaliy ishlarda ko’pincha o’zlari bilmagan holda qo’llashadi. Misol uchun, buyurtmachi bilan suhbat chog’ida “Anketalash” olib boriladi, korxonani faoliyat strukturasi tuziladi. Ergonomika fani qoida va uslublarini chuqur bilish va ularga ijodiy yondoshish arxitektura muhitini loyihalash masalalarini to’laroq hal qilishga yordam beradi. Ergonomika shuni ko’rsatadiki “tipovoy” loyihalash xar doim ham talabga javob bermaydi. Ergonomika usulllari loyihaviy usullarni, loyihaviy yechimlarni individuallashga va inson talablarini to’laroq qondirishga olib keladi. Arxitekturaviy muhitni ergodizayn jihatdan loyihalashda qulaylik, komfort va havfsizlik masalalari asosiy hisoblanadi. Ergonomika fani loyihalash me’yoriy hujjatlarni tuzishda ham jalb qilinadi.
Ergonomika asosiy tushunchalari. Ergonomika grekcha ergo (ish), nomos (qonun) – mehnat va maishiy jarayonlarda insonni funksional imkoniyatlarini kompleks urganuvchi va samarali mexnatni yaratish qonunlarini o’rganuvchi fan.
Ergonomika fani texnik vositalarni murakkablashishi va insonni mexnat faoliyati o’zgarishi natijasida yuzaga keldi. Bu fan psixoligiya, gigiyena, anatomiya va boshqa texnik bilimlar qamrovida shakllandi.
Ergonomika fanini predmeti - bu inson (yoki insonlar guruxi )va texnik vositalar o’zaro ta’siri qonuniyatlarini o’rganish.
Ergonomika maqsadi - bu “inson-mashina-faoliyat obyekti-muxit” tizimida inson faoliyati sifatini va samarasini oshirish. Izlanish obyekti - bu ergonomikada “inson-mashinamuxit”tizimi,yani insonni mexnat jarayonida atrof moddiy narsalar bilan o’zaro bog’likligi o’rganiladi.
Ergonomik talablar - bu tizimga qo’yiladigan talablar (1.1 rasm) Insonni psixologik, fiziologik, antropometrik, va boshqa xususiyatlari xisobga olingan xolda inson - operator faoliyatini optimallashtirish. Mashinalar konstruksiyasini shakllantirishda va arxitektura muxitini fazoviy-kompozision yechimida ergonomik talablar asos rolini uynaydi.
Inson operator - mashinani boshqaruvchi xar qandoq inson: aeroport dispetcheri, dastgoxda ishlovchi ishchi,plita yoki chang yutgich bilan ishlovchi uy bekasi va x.z. Ergonomist uchun bular xammasi operator. Ergonomika va uni usullari oxirgi paytda nafaqat texnik moslamalarni, balki arxitektura obyektlarini,interyerlarni va ulardagi jixozlarni loyixalashda qo’llanilmoqda. Shuning uchun bunday vaziyatlarda “mashina” iborasini o’rniga “maxsulot”, “predmet” va “operator” o’rniga – “maxsulot”, “predmet” va “operator” o’rniga- “iste’molchi”, tomoshabin iboralarini ishlatish maqsadga muvofiq. Tizim - yagona maqsad bilan birlashgan va o’zaro ta’sirda bo’lgan komponentlar, faktorlardir.

1-rasm. Mashina yoki inson faoliyatini tizimli tahlili