Амалий машғулот: Математик тасаввурларини шакллантириш назарияси ва методикасининг назарий асослари

ЖАМШИД ҒИЁСИДДИН АЛ-КОШИЙ

Ўрта Осиёлик атоқли математик ва астроном. Тўлиқ исми ЖамшидИбн Маъсуд Ибн Махмуд Ғиёсидин ал Коший.
Тахминан 1430 йилда Самарқандда вафот этган. Уни «Кошоний” ҳам деб аташади, чунки у Эроннинг Кошон шаҳрида туғилган.
Кошонийнинг таржимаи ҳоли ҳақида деярли маълумотлар йўқ. Баъзи математика тарихчиларининг ёзишига қараганда у бошланғич маълумотниўз она шаҳри Кошийда олган. ХV асрда Кошон анча ривожланган шаҳар бўлган.
Кошийнинг иккинчи кашфиёти сонлардан п-даражали илдиз чиқариш амали эди.
Кошийнинг учинчи асари — “Ватар ва Синус ҳақида рисола” ҳозирча топилмаган. Лекин “Ҳисоб калити” асарида эслатилишича, Кошийнинг бу асари ҳам математиканинг муҳим муаммоларидан бўлиши — берилган ёй ва ватарга кўра унинг учдан бирининг ватарини англашга, ҳозирги белгилашларда эса sin3⁰ бўйича sin1⁰ ни топишга бағишланган.
Тригонометриянинг бу усули математикадаги жуда кўп масалалар билан боглиқ.
Биринчидан, у Х³+g=рХ кўринишидаги куб тенгламанинг илдизлариниинтеграцион усулда ҳисоблаш, иккинчидан қадимги классик масала — бурчак трисекцияси билан боғлиқ.
Юқорида эслатганимиздек Коший Улуғбекнинг Астроном мактабида олиб борилган математик ҳисоблаш ишларида фаол қатнашган,ўзи ҳам астрономияга оид бир нечта асарлар ёзган. Аммо унинг асарлари бизгача етиб келмаган.
Хулоса қилиб айтганимизда Ал Хоразмий, Улуғбек, Форобий бошқа бир қанча алломаларимиз қаторида Коший ҳам ўзининг бир қатор математикага оид асарларини ёзди. Ғиёсиддин Коший нафақат математикага оид, балки астрономияга оид ҳам асарлар яратди. У ҳамма фанларга қизиқади ва мукаммал ўзлаштиради.
Ғиёсиддин Кошийнинг асарлари ҳозирги кунда ҳам қўлланилмоқда.
Айниқса унинг математик асарлари математик олимлар учун жуда фойдали бўлмокда.
Сон-саноққа ўргатишда ўн ичида санаш, бир ва кўп тушунчасидан бошлаб рақамлар билан таништиришнинг соат билан таниш масалалар ечиш, касрлар билан таништиришни катталик ва шакллар билан таништириш кўзда тутади. Тихеева санамасдан сонларни бир кўришда илиб олиш методини тавсия этади, яъни монографик метод асосида. 1915 йилда Тихеева “Боғчада сон-caноқ” китобини ёзади. Унинг қарашлари бир-бирига зиддир. Назарияда болаларнинг тараққиётига аралашмаслик керак деса, амалда эса тарбиячининг ўйин ва машқларида раҳбарлик ролларини қўллаб-қувватлайди. Сон ҳақидаги тушунча туғма деб, болаларни махсус машғулотларда санашга ўргатишга йўлқўймаслик керак, дейди. Шунинг учун сон-саноқ методикасини ишлаб чиқмайди, балки сон-саноққа ўргатиш программасини белгилаб чиқади. Тихеева дидактик ва ҳаётий материалларнинг ролини кўрсатди, уни ўргатишда кетма-кетлик, системалилик, такрорийлик принципига амал қилишни кўрсатди. Тихееванинг
камчилиги у ўргатишда асосий метод фақат дидактик ўйин методи деб ҳисоблайди. Лекин Е.И. Тихееванинг дидактик ўйинлари ва дидактик материалларидан фойдаланиш мумкин.