Амалий иш №1 Ходимлар билан ишлашни ташкил этиш

Амалий иш № 1
Ходимлар билан ишлашни ташкил этиш
1. Ходимни ишга қабул қилиш жараёни қандай тайёргарлик босқичларидан иборат ?
2. Бўш лавозим учун номзодларни фаол равишда қидиришнинг қандай усуллари мавжуд ?
3. Авторизация тизими қандай таркибий қисмлардан иборат ?
4. Киришни назорат қилиш процедурасининг тузилиши қандай бўлиши керак ?
Жавоблар:
1. Ишга қабул қилиш вақтида ишга кираётган шахсдан қуйидаги ҳужжатларни талаб қилинг:
● паспорт ёки унинг ўрнини босадиган бошқа ҳужжатни, 16 ёшгача бўлган шахслардан эса – туғилганлик тўғрисидаги гувоҳнома ва турар жойидан маълумотномани;
● меҳнат дафтарчасини (биринчи маротаба ишга кираётган шахслар бундан мустасно). Ўриндошлик асосида ишга кираётган шахслардан меҳнат дафтарчаси ўрнига асосий иш жойидан олган маълумотномани;
●ҳарбий хизматга мажбурлардан – ҳарбий билетни, чақирилувчилардан – ҳарбий ҳисобда турганлик ҳақидаги гувоҳномани;
● олий ёки ўрта махсус, касб-ҳунар ўқув юртини тамомлаганлиги тўғрисидаги дипломни, мазкур ишни бажариш ҳуқуқини берадиган гувоҳномани ёки бошқа тегишли ҳужжатни (махсус маълумотга ёки махсус тайёргарликка эга шахсларгина бажариши мумкин бўлган ишларга кираётганда);
● жисмоний шахснинг СТИРини олиш учун – солиқ тўловчининг идентификация рақами берилганлиги тўғрисидаги гувоҳномани;
● шахсий жамғариб бориладиган пенсия ҳисобварағи (ШЖБПҲ) рақамини олиш учун –жамғариб бориладиган пенсия дафтарчасини.
Зарурат туғилганда юқорида кўрсатилганларга қўшимча равишда қуйидагилар тақдим этилади:

• 
  тиббий кўрик натижалари тўғрисида ҳужжат (маълумотнома, хулоса) – МКнинг 214-моддасида  кўрсатилган шахслар томонидан;
  
• 
  ота-онасидан бирининг ёки уларнинг ўрнини босувчи шахслардан бирининг ёзма розилиги – 16 ёшга тўлмаган шахслар томонидан;
  
• 
  илмий даражалар ва илмий унвонлар ҳақидаги дипломларнинг нусхалари – илмий, илмий-педагогик, ижодий ходимлар томонидан;
  
• 
  яшаш гувоҳномаси – хорижий фуқаролар ва фуқаролиги бўлмаган шахслар томонидан .
  

Тақдим этилган ҳужжатлардан нусха олинг (меҳнат дафтарчасининг асл нусхасини қолдиринг) ва уларни ходимнинг шахсий йиғмажилдида сақланг. Меҳнат шартномаси, ишга қабул қилиш тўғрисида буйруқ ва ходимга тааллуқли барча келгуси фармойишларни ҳам унда сақлашингиз мумкин.
Агар шахс асосий иш жойига қабул қилинаётганда меҳнат дафтарчасини ёки ўриндошлик асосида ишга қабул қилинаётганда асосий иш жойидан маълумотномани тақдим этишдан бош тортса – мазкур талабни бажармагунча унинг ишга қабул қилинишини расмийлаштирманг.
Ходимни ишга қабул қилиш жараёни бир қатор тайёргарлик босқичларидан олдин бўлиб, у қандай мутахассис ва қандай малакага ега бўлиш кераклиги, қандай бизнес ва шахсий фазилатларга ега бўлиш кераклиги ҳақида тасаввурга ега бўлиш имконини беради:
* Ходим қандай вазифаларни бажариши кераклигини, унинг масъулияти доирасини, талабгорнинг қандай фазилатларга, билим ва маҳорат даражасига ега бўлиши кераклигини олдиндан шакллантиради;
* Мутахассис билан ишлайдиган қимматли ва махфий маълумотлар рўйхатини тузинг;
* Ходимнинг олиши мумкин бўлган рағбатлантириш ва рағбатлантириш шакллари рўйхатини тузинг;
* Мутахассис ҳал қилиши керак бўлган бошқа масалалар рўйхатини, уларнинг шахсий сифатлари, ёши, касбий ва бошқа хусусиятлари рўйхатини тузинг;
* Иш тавсифи яратиш.
Номзодлар ушбу ҳужжатлар билан олдиндан танишадилар, бу улар билан суҳбатни янада аниқроқ ва аниқ қилади.
Тўғри одамнинг келишини пассив кутишдан ташқари, бўш лавозим учун номзодларни фаол равишда қидиришнинг бир қатор усуллари мавжуд:
1. Фирма ичидаги номзодларни қидириш. Бу усул истиқболли ходимларни ишга қабул қилиш зинапоясидан юқорига кўтариш ва уларни ўз ишига қизиқтириш имконини беради. Бу усулнинг афзаллиги шундаки, бутун жамоа номзод ҳақида кўп нарса билади ва ўзининг профессионал ва шахсий фазилатларини кенг тажриба асосида баҳолай олади. Камчилик шундаки, янги одамлар оқими бўлмаса, жамоа ўзининг инновацион фазилатларини йўқотади.
2. Талабалар ва таълим муассасалари битирувчилари орасидан номзодларни қидириш. Енг қобилиятли талабаларни самарали қидириш, уларни ташкилотда ишлаш учун ўқиш жараёнига жалб қилиш, уларнинг ишига ҳақ тўлаш ва, еҳтимол, уларнинг таълимини молиялаштириш.
3. Давлат ва хусусий бюроларга, бандлик агентликларига, меҳнат биржаларига ва бошқаларга мурожаат қилиш. Бундай идоралар зарур юқори малакали мутахассисни мақсадли излашни амалга оширади, алоҳида буюртмалар бўйича мутахассисларни қайта тайёрлашни ташкил етади.
4. Компанияда ишлайдиган ходимларнинг тавсиялари. Одатда, бундай тавсиялар масъул ва мувозанатли, чунки ходимлар тавсия етилган одамлар билан бирга ишлашлари керак бўлади.
Махфий маълумотларга ега бўлиш билан боғлиқ лавозимларга номзодларни қидиришнинг ушбу йўналишлари бўш лавозимни егаллаш истагини билдирган бир қатор шахслардан керакли ходимларни танлаш имконини беради.
Қимматли ахборотга ега бўлиш билан боғлиқ бўлган ходимларни қабул қилиш технологик занжири қуйидаги тартибларни ўз ичига олади:
- Ишга жойлашиш ёки ўтказиш учун истиқболли номзодни танлаш, резюме олиш;
- Компания раҳбарияти, таркибий бўлинма ёки кадрлар хизмати томонидан резюме (шахсий файл) ни ўрганиш, мос номзодлар билан суҳбатга чақириш;
- Фирмада ишлайдиган номзодларни компаниянинг сирларига егалик қилиш билан боғлиқ келажакдаги иш мажбуриятлари ҳақида хабардор қилиш;
- Дастлабки суҳбат, резюменинг муайян қоидаларини тушунтириш; келгуси ишларга оид саволларга жавоблар; қабул қилинган тавсия хатларини ўрганиш;
- Ташкилотда ишламайдиган номзодлар томонидан тайёргарлик кўриш ва кадрларни рўйхатга олиш бўйича қабул қилиш, автобиография, шахсий варақалар, ўқув ҳужжатлари нусхалари, тавсиянома хатлари кадрлар бўлимига ўтказиш учун ариза кадрлар бўлимига тақдим етиш;
- Ташкилотда ишлаётган ходимнинг шахсий файли материалларини янгилаш; таркибий бўлинма раҳбаридан янги лавозимга ўтказиш ҳақида фикр олиш;
- Номзодларнинг тақдим етилган ҳужжатлар бўйича кадрлар бўлими ходими билан суҳбати, зарур ҳолларда муайян маълумотларни тасдиқлаш;
- Ташкилот учун обрўли бўлган ва лавозимга номзодни шахсан биладиган, сўровни қайд етган шахсларнинг ҲР бўлими ходимининг интервюси;
-Експертларнинг номзодлар билан шахсий ва ахлоқий фазилатларини аниқлаш ва ишламайдиган ходимлар учун қўшимча равишда интервю бериш-касбий қобилият;
- Зарур ҳолларда номзодларни синовдан ўтказиш ва интервю;
- Тўпланган материаллар ва уларнинг таҳлили жамланмаси асосида ташкилот раҳбариятининг ягона талабгорни танлаш тўғрисидаги қарори ва унга компания сирларига егалик қилиш билан боғлиқ иш таклиф қилиш имконияти;
- Якуний интервю, аризачидан махфий маълумотлар билан ишлашга розилик олиш;
- Розилик берилган тақдирда-ташкилот сирларини ошкор қилмаслик мажбуриятини имзолаш; махфий маълумотларнинг табиати, хавфсизлик тизимининг мавжудлиги ва ходимнинг офис ва офф-дутй муҳитида ҳисобга олиши керак бўлган чекловлар ҳақида хабардор қилиш;
- Суҳбат-таркибий бўлинма раҳбари, хавфсизлик хизмати раҳбари ва кадрлар хизмати ходимининг лавозим учун ариза берувчи билан брифинги; иш таърифи, иш технологиялари билан танишиш. кўрсатмалар ва бошқалар.;
- Махфий маълумотларга ега бўлмасдан вақтинчалик меҳнат шартномасини имзолаш;
- Синов муддати билан ишга жойлашиш учун шартнома тузиш ва имзолаш;
2. Ҳозирги кунда бўш иш ўринлари ҳақида малумот топиш қийин ҳисобланмайди. Чунки ҳози 2 икки инсондан бирида телефон ва интернет бор. Улар доимий ижтимоий тармоқлардан фойдаланишади. Булардан ташқари иш излаш ва бўш иш ўринларига резуме тўлдириш учун махсус сайтлар ва иловалар жуда кўп. Масалан OLX.uz HH.uz ... сайтлар, булардан ташқари телеграмда жуда кўп каналар ҳам мавзуд. Сиз қайси соҳа бўйича ва қайерда ишлашни исташингизга қараб олх.уз сайтидан изласангиз, сизга керакли вакансиялар чиқади. Бундан кейин бўш вақтингиз ва ойлик маоши қулай бўлган иш берувчи билан бўғланасин, ёки ариза ва резуме тўлдириб қўясиз, улар яни иш берувчилар сиз билан алоқага чиқишади. Aгар сизда интернет бўлмаса сиз телевидения ёки еълонлар доскаларидан излаб кўриш сиз учун енг мақул иш. Сиз булардан иш берувчиларнинг телефон рақамига алоқага чиқиб, улардан ўзингиз учун керакли саволларга жавоб оласиз ва уларнинг талабларнинг билиб оласи. Aгар икки томон ҳам айтилган шартларни бажара олса сиз улар билан ишлашингиз мумкин.
3. Aутҳоризатион (Aвторизация)
Aвторизация сизнинг шахсингиз тизим томонидан муваффақиятли тасдиқланганидан сўнг амалга оширилади. Шунинг учун сизга маълумот, файллар, маълумотлар базалари, фондлар ва бошқа манбаларга тўлиқ кириш ҳуқуқини беради. Aммо авторизация сизнинг кириш ҳуқуқингизни аниқлагандан кейингина манбаларга кириш ҳуқуқини тасдиқлайди. Бошқача қилиб айтганда, авторизация - бу аутентификация қилинган фойдаланувчининг муайян манбалардан фойдалана олишини аниқлатувчи жараён ҳисобланади. Aутентификация орқали ходимнинг идентификатори ва паролларини текширилиб, тасдиқланганидан сўнг, кейинги қадам қайси ходимнинг қайси қаватга кириш ҳуқуқига ега еканлиги ва бу авторизация орқали нималарни амалга оширилишини аниқлаш имконини беради.
Тизимга кириш аутентификация ва авторизация билан ҳимояланган ва улар кўпинча бир-бири билан биргаликда ишлатилади. Гарчи иккаласи ҳам бундан кейин турли хил тушунчаларга ега бўлишса-да, улар веб-сервис инфратузилмаси учун, айниқса тизимга кириш ҳуқуқи ҳақида гап кетганда жуда муҳимдир. Ҳар бир атамани тушуниш жуда муҳим ва хавфсизликнинг муҳим жиҳати ҳисобланади.
4. Идентифиcатион (Идентификация)
Дастлаб икки атамани тушунишдан олдин яна бир муҳим атамалардан бири бўлган атама Идентификация нима еканлигини билиб олиш лозим. Буни оддий тарзда тушунтиришга ҳаракат қиламан. Кўпгина веб-сайтларга кирганингизда, фойдаланувчи номини киритасиз (логин). Aгарда сиз янги ҳисоб қайдномаси (профиле) яратмоқчи бўлсангиз, сиздан идентификациялаш учун фойдаланувчи номини танлашингиз сўралади. Кириш пайтида сиз киритадиган фойдаланувчи номи бу "Идентификация" дир. Бу шунчаки сизнинг шахсингизни тасдиқлаш усулидир. Яна ҳам оддийроқ айтадиган бўлсак сиз киритадиган фойдаланувчи номи бу барча иловалар ёки веб сайтларда сўраладиган логин, е-маил ёки телефон рақамини тушуниш мумкин.
Aутентификация (Aутҳентиcатион)
Aутентификация бу сизнинг фойдаланувчи идентификаторингизни текшириш учун фойдаланувчи номи / фойдаланувчи идентификатори ва парол каби маълумотларини текшириш билан боғлиқ жараённи ўз ичига олади. Шундан сўнг тизим сизнинг маълумотингиздан фойдаланаётганлигингиз ёки йўқлигингизни текширади. Глобал ёки локал тармоқларда бўлсин, тизим логин пароллар орқали фойдаланувчи идентификаторини тасдиқлайди. Одатда аутентификация қилиш фойдаланувчи номи ва парол орқали амалга оширилади, гарчи аутентификация қилишнинг бошқа усуллари бўлса ҳам. Оддийроқ айтадиган бўлсак, Сиз логин ва паролингиз орқали тизимга киришга урунишингиз бу аутентификация дейилади.
Aутентификация қилиш омиллари тизим ҳар кимга бирон бир нарсага кириш ҳуқуқини беришдан олдин шахсини тасдиқлаш учун фойдаланадиган кўплаб турли елементларни аниқлайди. Шахснинг идентификатори шахс нимани билиши мумкинлигини аниқлаиши мумкин ва хавфсизлик тўғрисида гап кетганда, тизимда кимгадир рухсат бериш учун камида иккита ёки учта аутентификация қилиш омилларини текшириш керак. Хавфсизлик даражасига қараб, аутентификация қилиш омиллари қуйидагиларда бир биридан фарқ қилиши мумкин.
Сингле - Фаcтор Aутҳентиcатион (Бир факторли аутентификация): Бу аутентификация жараёнининг енг оддий шакли бўлиб, фойдаланувчига веб-сайт ёки тармоқда муайян тизимга кириш ҳуқуқини бериш учун паролни талаб қилади. Шахс идентификаторини текшириш учун фақат битта маълумотлардан фойдаланиб тизимга киришни амалга ошириши мумкин. Масалан, фойдаланувчи номига тегишли паролнигина талаб қилиш орқали фақат битта факторли аутентификация ёрдамида логин маълумотларини текшириши мумкин.
Тwо - Фаcтор Aутҳентиcатион: Ушбу аутентификация икки босқичли текшириш жараёнини талаб қилади, бу нафақат фойдаланувчи номи ва паролни, балки фақат фойдаланувчи биладиган маълумотни ҳам талаб қилади. Фойдаланувчи номи ва паролни махфий маълумотлар билан биргаликда ишлатиш хакерларга муҳим ва шахсий маълумотларни ўғирлашни анча қийинлаштиради.
Мулти - Фаcтор Aутҳентиcатион (кўп факторли аутентификация): Бу аутентификациянинг енг илғор усули бўлиб, фойдаланувчиларга тизимга кириш ҳуқуқини бериш учун мустақил аутентификация категорияларидан икки ёки ундан кўп даражадаги хавфсизликни талаб қилади. Aутентификация қилишнинг ушбу шакли ҳар қандай маълумотларга таъсир қилишни бартараф етиш учун бир-биридан мустақил бўлган омиллардан фойдаланади. Молиявий ташкилотлар, банклар ва ҳуқуқни муҳофаза қилиш идораларида кўп факторли аутентификациядан фойдаланиш одатий ҳолдир.