Амалий: ернинг ташқи динамикасига боғЛИҚ БЎлган жараёнлар (экзоген жараёнлар). Оқар сувларнинг геологик иши

Абразияга қарши курашиш
Абразияга қарши курашишнинг 2 усули мавжуд: фаол (актив)-булар (қирғоққа перпендикуляр алоҳида девор), тўлқин сўндирувчи мосламалар (волнолом) ўрнатиш; пассив- шельфда ёки қирғоққа яқин жойларда тўлқин қайтарувчи тўсиқлар (деворлар) ўрнатиш.
Кўл ва ботқоқлиқларнинг геологик иши.
Кўл- денгиз билан бевосита боғлиқ бўлмаган Ер юзидаги атрофи чегараланган сув хавзаси.
Келиб чиқиши бўйича кўллар қуйидагиларга бўлинади:
1. Тектоник- келиб чиқиши тектоник бўлган пастқамликлардаги сув хавзалари [Байкал,
Ладога, Онега кўллари];
2. Эрозион- Ер юзасидаги ювилишлар натижасида хосил бўлган хандақларда;
3.Карстли-паст камликлар ва карст бўшлиқларида;
4.Тўғонли-дарёлардаги тўсиқлар ва ўпирилиб тушишлар натижасида [Тожикистондаги Сарез кўли].
10.1-расм. Старицалар ва қайирга оид кўлларнинг шаклланиши
Кўлларнинг бажарган иши йиғилувчан (кўл ётқизиқлари) ва емирувчан (тўлқинларнинг абразион фаолияти) турларга бўлинади. Кўл ётқизиқлари турли мустаҳкамликка эга бўлиб йирик бўлаклар, лойли грунтлар, балчиқ, сапропель ва торфдан иборат.
Ботқоқликлар ва уларнинг асосий турлари
Ботқоқликлар-бу махсус ўсимлик ва торф билан қопланган ернинг ўта тўйинган май-
донларидир.
Ботқоқли ерлар -таркибида 10% торф бўлган ёки умуман бўлмаган ўта нам ер майдонлари.
Озиқланиш бўйича хосил бўлган ботқоқликлар:
-Юқори оқимдаги-дарё оқимининг бош қисмида шаклланади. Атмосфера ва ташландиқ сувлар билан озиқланади;
-Қуйи оқимдаги-дарё оқимининг қуйи қисмида. Озиқланиши-грунт сувлари, кўпинча дарё;
-Оралиқ-дарё оқимининг бош қисми ва қуйи қисми ўртасида.
-Кўллар ётқизиқлари: балчиқ, сапропель, торф.
Музликларнинг геологик иши.
-Музликлар ер шари қуруқлик қисмининг 10% (15 млн. км2) ни эгаллайди. Музликлар турлари:
-Тоғли -тоғларнинг тепа қисмида, чўққиларида, дараларда, жарликлар ва чуқурликларида шаклланади. Кавказ, Урал, Помир тоғларида кенг тарқалган. Муз қорнинг қайта кристалланиши натижасида хосил бўлади. Пластик оқиш қобилиятига (кўчиш) эга. Кўчиш тезлиги қиялик шаклига ва иқлимга боғлиқ [Кавказда-суткасига 5 м гача; Помирда-суткасига 4 м гача];
-Ясси тоғлар тепасида-чўққилари ясси бўлган тоғ тепаларида шаклланади. Муз яхлит масса холатида ястанган бўлиб, алоҳида бўлаклари кўчиши мумкин;
-Материкларда-материкни бутунлай қоплаб олган [Гренландия, Шпицберген, Антарктида]. Муз қатламининг қалинлига 4200 м гача бўлади.