Амалий: ернинг ташқи динамикасига боғЛИҚ БЎлган жараёнлар (экзоген жараёнлар). Оқар сувларнинг геологик иши

Денгизларнинг геологик иши
Денгизларнинг геологик ишига баҳо бериш учун денгиз зоналарининг жойлашишини хисобга олиш керак (9.8-расм).
1-зона-қирғоқ, литорал (пляж)- 0…20 м;
2-зона- денгизнинг саёз қисми (нерит) - 20…200 м;
3-зона - денгизнинг чуқур қисми:

• континентал қиялик (батиал зона)- 200…2000 м;
• океан тўшамаси (ложе) (абиссал зона)- 2000…6000 м;
• океан кўрфази (впадина) -6000 м дан йироқроқ.

Шельф-континентнинг узунлиги бўйича 1- ва 2-зоналарга тенг бўлган давоми. Шельфнинг эни 60…70 км.

9.8-расм. Денгиз соҳаларининг жойланиши
Денгизнинг иши қуруқлик сатҳининг пасайиши натижасида денгизнинг бостириб келиши яъни трансгрессияда ва қуруқлик сатҳининг кўтарилиши натижасида денгизнинг чекиниши яъни регрессияда намоён бўлади. Шунингдек денгизнинг емирувчи иши абразияда хам намоён бўлади.
Абразия [айнан-ишқаланиш натижасида изнинг йўқолиши, қириб кўчириш (истирание, соскабливание)]-тоғ жинсларининг тўлқинлар, чуқурлик ва юзаки оқимлар, сув сатҳининг кўтарилиши, денгизнинг қирғоққа бостириб келиши ва чекиниши таъсирида емирилиши.
(9.9-расм).
Абразия натижасида сувости, сув усти ва пляж террасалари шаклланади.
9.9-расм. Денгиз қирғоғининг абразияси:
АВБ- қироқ бошланғич ёнбағрининг чизиғи; ГД- пляж; М- денгиз сатҳи чизиғи
Денгиз ётқизиқлари таснифи
Шельфнинг 1 зонасида ётқизиқларнинг йирикроқ бўлаклари, 2 зонасида эса майдароқ бўлаклари хосил бўлади.
Денгиз чўкиндиларининг генетик турлари:
-литорал (пляж) зонасида майда тош, йирик ва майда қум, қум ва лой аралаш ётқизиқлар жойлашади;
-нерит (денгизнинг саёз қисми) зонасида супес, соз тупроқлар, лойлар жойлашади;
-чуқурлик зонасида-лойлар, оҳактошлар, балчиқ, биохимик чўкиндилар жойлашади.