Alpamis’ tin variantlari haqqinda s arıgül bahadirova bıyıl O’zbekstan hu’kimeti o’zbek xalıq da’stanı

M illî Folklor

59

---

Yıl:  11  Sayı: 42

shıg’arg’an  variantı  da’staımm’  qazaq 

xalqı arasında ken’ tu’rde taralıwına alıp 

keldi.  Bııl  so’zimizdin’  di’lili  retinde 

A’.Qon’oratbaev  ,  ta ’repinen  1946-jılı 

Tashkent  vva’layatnun’  Qawınshı  değen 

j erinde  turawshı  belgisiz  bir  adamnın’ 

qol  jazbasınan jazıp  alg’an  nusqası  tiy* 

karınan usı Jiyemurat jıraw variantının’ 

bir nusqası dep esaplasa bol adı.

Qazaqstan  ilimler Ak ademiy a s mm’ 

Oraylıq kitapxana fondr, inv.

351.  Syujetinde  geroylardın’  alını- 

wına  hesh  qanday  o’zgeris joq.  Bunnan 

biz  Jiyemurat  jıraw  variantının  tuwıs- 

qan  qazaq  xalqımn’  ma’deniy  mülkine 

aynala otırıp,  ol  eki xalıqtm’ ma’deniya- 

tın  bir  biri  menen jaqınlasıwına,  bir-bi- 

rin  bayıtıwına  u’lken  u’les  qosqanlıg’ın 

ko’remiz.

Endi  Jiyemurat jıraw jırlag’an  “Al- 

pamıs”tın’  qaraqalpaqsha  variantın  qa- 

raqalpaq  ilimpazları  N.Da’wqaraev, 

Q.Ayımbetovlar  tu’rkiy  tilles  q  xalıqları 

variantl arının’  ishinde  en’  eskisi,  taza 

saqlang’an tu’ri retinde joqarı baha bere­

di.

Jiyemurat jıraw  variantında  waqı- 

ya Alpamıs  penen  Gulparshınm’n’  tuwı- 

lıwı,  Gulparshınnın’  ata-anasının’Tays- 

haxannın’  eline  keliwi,  Alpamıstın’  to’p 

qıyınshıhqtı jen’ip Gulparshındı  alıp ke- 

liwi  menen  waqıya  tamamlan adı. 

Q.Ayımbetov  da’standag’ı  Alpamıstın' 

ekinshi  ret  Tayshaxannın’  eline  kelivri 

ha’m  bunnan  son’g’ı  syıyetti  jırawlar 

o’zleri  toqıg’an,  al  Alpamıstın’  tiykarg’y 

syujeti Ziyemurat jıraw jırlag’an varian- 

tı deydi. Bul pikir menen tolıq kelisimge 

keli w qıyın.  Sebebi qaraqalpaqsha  segiz 

variantında da, o’zbekshe, qazaqsha ver- 

siyalapinda  da,  sonday-aq  altay,  tatar, 

qıpshaq  variantl arında  da  ALpamıstın’ 

Tayshaxannın’  eline  ekinshi  ret  keliwi 

bar.

Sovet  hu’kmeti jılları  ishinde  onın’ 

haspadan  shıqqan  u’sh  variantında  da 

biraz  o’zgerisler  boldı.  Jiyemurat  jıraw 

variantl  ele  qaraqalpaqsha  shıqqan jop. 

Al,  Sovet hu’kmeti jılları  ishinde  haspa­

dan shıqqan o’giz jıraw, Qıyas jıraw, Ese- 

m urat jıraw  variantl arı  o’z  orginalınan 

o’zgertilip, biraz redaktorlenip  shıqtı.

Da’standı  qaraqalpaqsha variantla- 

nnın’ ishinde  syujeti jag’ınan  en’  tolıg’ı, 

tu’rkiy  tilles  xallıqlarda bar  vari antları­

nın’ ishinde de en’ kelisimli Esemurat jı- 

raw variantl. Misali: o’zbekshe Eazıl Yul- 

dash  variantı  14000,  qazaqsha  Mayket 

Sultangqul variantl 4000 qatarg’a jaqın, 

qaraqalpaqsha  Qıyas  jıraw  variantl 

16600  qatar,  Esemurat  jıraw  variantl 

19000 qatar’g’a jaqın qosıqtan ibarat.

O’giz  jıraw  variantının’  1937  jılı 

Moskvada  shıqqan  nusqası  latın  imla­

sında basıldı. Avtordın’o’zi 1941-jılı shıq- 

qan nusqası  1937- jılg’a nusqasm tolıqtı- 

np  shıg’ardım deydi.

Bunnan 

son’g’ı 

basilimi arında

1941-jılg’ı  nusqası  tiykarında  alınd  De­

ğen  menen  1937-jılg1!  ha’m  1941-jılg’a 

ha’m  1981-1996  jılg’a  nusqalarm  salıs- 

tırg'anda biraz o’zgerisler son’g’ nusqala- 

n n a kirgizilgen ko’riwge boladı.

Qıyas  jıraw  variantın  A’.Karimov 

ta’repinen  jazıp  alınıp  1957-jıbaspadan 

shıg’arıldı.  Bul  variantında  orginal  me­

nen  salıstırg’anda M

redaktorlaw”,  qasqa- 

nw  sıyaqh o’zgerislerge ıshıradı.  Bul va- 

riantımn’  bir  a’hmiyetli  jeri  onın’  tohq 

teksti  naması  menen  Tashkentte  jazıp 

alıng’an. Al qalg’an vari antlarının’ teksti 

naması menen tolıq sazıp  alınbadı.

Kölemi jag’man  tu’rkiy  tilles  xalıq- 

larda bar “Alpamıs” da’stanının’ variant- 

lannın’ ishinde  Esemurat jıraw variantı 

en’ ko’lemlisi.  Bul  variantın  Rambergen 

Xojambergenov  1957-jılı  Esemurat  jı- 

rawdan  jazıp  aladı.  Bunı  1960-jılı