Alpamis’ tin variantlari haqqinda s arıgül bahadirova bıyıl O’zbekstan hu’kimeti o’zbek xalıq da’stanı

58

M illî Folklor

---

Yıl:  11  Sayı: 42

jazıp  alındı dep edi. Jiyemurat jıraw qa- 

raqalpaq jırawlanm n’  ishinde  en’  ataqlı 

jırawlardın’ biri bolg’an. Sonhqtan ol qa- 

raqalpaq  Kabının' arasında  en'  su’pip 

tın’lanatug’ın  d a’st anlardın’  ba’rin  jır- 

lag’an.  Bul  da’stannm’ Jiyemurat jıravv- 

dan  wazıp  alıng’an  variantı  bu’gingi 

ku’nge  shekem jazıp  alıng’an  segiz  vari- 

antı  menen  syujetlik  qurılısı,  ko’rkemli- 

lik  o’zgesheligi,  obrazları  jag’ınan joqın 

turadı.  Bul Jiyemurat jıraw jırlag’an va- 

r i an tının’  qaraqalpaqsha  vermiyaları- 

nın’  tiykarg’ılarının’o  biri  ekenligin 

ko’rsetedi.  A.Divaevtın’  pikirine  kele- 

tug’ın bolsaq ol jasag’an da’wirde  “Alpa- 

mıs”tın’  basqa  variantları  (Qıssa-i-Alfa- 

mısh”tan basqa) belgisiz edi, ol sol da’wir 

shmlıg’ınan shıg’ıp  o’z  pikirin  aytıp  ket­

ti. A.Divaevtın’ bul pikirlerinin’ tiykarsız 

ekenligin  belgili  qaraqalpaq  folkloristi 

İ.Sag’ıytov waqtında duns kritikaladı.

Jiyemurat  jırawdan  A.Divaev  o’zi 

jazıp  alg’an  ba,  ol  tekst  qayaqta  değen 

soraw tuvvadı.

Tekst arabsha, qol jazbası O’z ÎAKK 

bo’liminin  qol  jazba  fondında  saqlawlı. 

A.Divaev sol qol jazbamn’ qısqa mazmu- 

mn arab imlasında beredi, son’ınan omn’ 

russha awdarmasın beredi. Abubakir Di- 

vaev  1856-jılı  Ormbor  qalasında  tu- 

wılg’an,  1876-jılı  Orınbordag’ı  Nepyuev 

kadet  korpusınm’ Aziya  bo’limin  pitke- 

rip,  Tu’rkstan  bo’limine  jollama  al adı. 

Sonnan baslap o’mirinin’ aqırına shekem 

A?Divaev Oraylıq Aziyadag’ı tu’rki  tilles 

xalıqlardın’  xalıq  m ik asın   jıynawg’a, 

bastırıp  shıg’arnvg’a  belsene  qatnasadı. 

“Alpamıs” haqqmda tyurkologiye ilimin- 

de  birinshi  ret  pikir  aytc an  A?Divaev 

boldı.  01  1896-jılı  “Zapiski  Vostoshnogo 

otdeleniya  Russkogo  arxelogisheskogo 

obshestva”  jurnalinin’  betinde  (t.l)  bul 

da’stan  haqqında  qısqasha  mag’hwnat 

beredi.  Jiyemurat  jırawdın’  qol  jazbası

“ALpamıs  batır  hikayası”  değen  at  pe­

nen  Sırda’rya  oblastmın’ A’miwda’rya 

bo’liminin’baslıg’ı M.D.Razgonov ta’repi­

nen  og’an  jiberiledi.  M.D.Razgonov  bul 

dastandı  qalay  jazdırtıp  aldı,  jırawdın’ 

o’z  awzınan ba, yaki jırawdm' qol jazba- 

sıma  ol  bizge  belgisiz.  Biraq,  berilgen 

mag’luwmatta qol jazba arab ha’ribi me­

nen jazıl’g’an, ja ’ne  qaysı jırawdın’  vari- 

antı  ekenligi haqqında tolıq mag’lıvvmat 

berilgen. 

Bunda 

Jiyem urat  jıraw 

Tb’rtku’l  bolıslıg’ında  jasawshı  qaraqal- 

paq  baxshisi  dep  beriledi.  Bizge  baqqa 

variantlar 

menen 

biriktirilmegen 

M.D.Razgonovtm’ qol jazbası  a’hmiyetli. 

Bu’gingi ku’nge  shekem sol qol jazbamn’ 

ta’g’diyri belgisiz. A.Divaev usı qol jazba- 

m  1897-jılı baspag’a tayarlap, ol  1901-jı- 

lı  “Sbornik  materialov  dlya  statis  tiki 

Sırdarinskoy 

oblasti” 

toplamında 

shıg’aradı. Biraq bul haspasında ol biraz 

o’zgerisler menen  shıg’arıp  atırg’anlıg’ın 

aytadı. Bul qol jazba qaraqalpaq jırawla- 

rman jazıp  almg’an  “Alpamıs”  destanı­

nın’ en’ birinshi qol jazbası, sonın’ menen 

birge  tu’rki  tilles  xalıqlardın’  öshinde 

xab ju’zıne  tu’sken  ha’m  ilimge  birinshi 

ret  belgili  bolg’anı  usı  Jiyemurat  jıraw 

qol jazbası. Ha’zirgi ku’nde biz usı nusqa 

m  tawıp,  oqıwshılar jurtshılıg’ına  tanıs- 

tınwımız, xalqımızdın’miyrasına qosıwı- 

mız  aldımızda  tu r’gan  a’diwli  wazıypa- 

lardın’ biri dep oylayman.  So’ytip  oqıws- 

hı  jurtshılıg’ı  Jiyem urat  jıraw   ha’m 

J.Sheyhuslam  nusqasın  birinin’-biri jal- 

g’ası re tinde tanıp keldi. Al, bunnan son’ 

qazaq  folkloristleri  Mayket  Sandıbaev, 

Sultanbek  Aqxojaev,  J.  Jaqıpov,  E.Bek- 

tursınov  ha’m  t.b.  ta’repinen  8  variantı 

jazıp  almadı.  Qazaq folkloristi erinin’ pi- 

kiri  boymsha  “Alpamıs”  ün’  en’ tolıg^ı 

M.SAndıbaev,  S.Aqxojaev variantı.  Endi 

“Alpamıs”  d a’s tanın  qazaqshag’a  jaqm- 

lastırıp 

A.Divaevtın’ 

gayta 

islep