Allatropiya

2,OLTINGUGRT. Oltingugurtning quydagi allatropik shakl o’zgarishlari mavjud. Bular quydagilar: I) “ro’mbik” yoki”oktaedrik” oltingugurt uning molekulasi S8 holida bo’ladi. Tabiatda shu allatropik shakli ko’p uchraydi U oltingugurt allatropiyalari ichida eng barqarori hisoblanadi. Rombik oltingugrt molekulasining parchalanish haroratlari: Odatiy sharoitda rombik oltingugurtni 97 °С gacha qizdirilsa prizmatik oltingugurtga aylanadi. Agar qizdirilish davom ettirilsa 400-450 °С da u S6 molekulyar holatiga o’tadi. 900-1000 °С da esa u S2 holatiga o’tadi. 2000 °С da esa atomar S holatiga o’tadi. II) Agar shu oltingugurt CS da yoki anilinda eritilib so’ng eritma qizdirilib qatyta sovitilganda idish tubida lasti kristallar holida cho’kma tushadi. Bu oltigugrtning 2-allatropik shakli bo’lib u ninasimon kristall holida bo’lgani uchun “monoklinik” yoki “prizmatik” oltingugurt deb atalidi. Uning molekulasi ham S8 holida bo’ladi. III) 650-700 °С da oltingugugurt qaynaydi. Qaynash nuqtasiga yetganda u suvga botirilsa 3-allatropik shakli “lastic” oltingugurt hosil bo’ladi. Plastik oltingugrt molekulasida S8 sturuktura buzilib uninh molekulasi S8 S6 S2 S atomlari aralash holida bo’ladi.

2. FOSFOR. Uning 3ta allatropiyasi eng yaxshi o’rganilgan. Bular oq, qizil va qora fosfordir. I) “Oq fosfor” zaharli 144,1 °С da

suyuqlanadi, 287 °С da esa qaynaydi. Juda aktiv pichoq bilan kesiladi. 50 °С da ham yonadi. Shuning uchun ham doim suv ostida saqlanadi. U CS da eriydi. Agar u quyosh ostida saqlansa 2-allatropiyasi “qizil fosforga aylanadi. II) “Qizil fosfor” to’q qizil rangli kukun zaharli emas. Aktivligi nisbatan kam. 570 °С da suyuqlanadi. 720 °С da qaynaydi. Qizil fosfor gugrt ishlab chiqarishda muhim ahamyatga ega III) “Qora fosfor” qora rangli kristall modda. Kimyoviy jihatdan ancha passiv, lekin nam havoda qizil fo’sforga o’tadi. Oq fosforni yoqori haroratda t° da qizdirib qor fosdor olinadi.

3. Xulosa: Allatropik moddalarning hozirda ahamiyati juda kattadir. Zero ularnng ko’pchiligi sanoat va turmushda juda muhimdir. Masalan: Oltingugurtning 1-allatropiysaini kukun shakli bog’dorchilikdagi zararkunandalarga qarshi katta ahamyatga ega. Qizil Fosforning esa gugrt ishlab chiqarishdagi o’rni beqoysdir. Uglerodning esa fulyiren karbin kabi allatropik shakllari juda qimmatli hom ashyo hisobalanadi. Uglerodning amorf holi hisoblanmish ko’mir esa eng keng tarqalgan va orzon energiya manbaidir. Kulrang selenning qaynoq holidagisi esa hatto platinani ham erita oladi. Kislorodning allatropik shakli bo’lgan ozon- О3 esa tirik organizimlar hayotida juda muhimdir zero u quyoshning zararli ultra binafsha nurlaridan himoya qiladi. Bundan tashqari u juda kuchli dizenfeksiyalovchi hususiyatga ham ega.