Alkimyo va zodagonlar. Mashhur alkimyogarlar va ularning ishlari Raimova Afifa

Sharq alkimyogarlarining ishlari

• O‘rta asr kimyogarlarining ustozi Jobir ibn Xayyom (721–813) metallarning vujudga kelishi nazariyasini ishlab chiqdi. Olimning fikricha, yer ostida ikki xil bug’lanish amalga oshib, birinchisi nam, ikkinchisi yer moddasidan ko‘tariladigan quruq bug‘ bo‘lib, tutundan iborat. Nam bug‘dan simob, quruq tutundan oltingugurt hosil bo‘ladi. O‘sha paytda ma’lum bo‘lgan mis, qo‘rg‘oshin, qalay va rux "noraso" metallar qatoriga kiritilgan. Oltin bilan kumush tarkibi toza bo‘lib, qolganlari aralashmalardan tashkil topgan degan fikrlar bildirilgan. "Noraso" metallarni "takomillashtirish" va "tuzatish" orqali oltin va kumushga aylantirish mumkin degan g‘oya ilgari surilgan. Bu murakkab vazifani amalga oshirish uchun ana shu metallarga iksirdan ozgina qo‘shish kifoya qiladi deb o‘ylaganlar. Jobir ibn Xayyom har qanday taxmin aniq ma’lumotlar bilan tasdiqlangandagina qabul qilinishi mumkin deb yozgan. Kimyoda faqat tajribalarga suyanib ish ko‘rish kerakligini ham ta’kidlaganligi ma’lum.

Sharq alkimyogarlarining ishlari

• O‘rta asrlarda sharqning ikkinchi bir kimyogari Ar-Roziy Aristotel fikrlariga tuzatish kiritdi. Uning fikricha, metallar murakkab moddalar bo‘lib, o‘ziga xos xossa va xususiyatlarga ega. U ko‘plab tajribalar o’tkazdi. Ar-Roziy o‘zining 200 dan ortiq ilmiy ishlarida, shu jumladan kimyoga oid mashhur "Sirlar kitobi" asarida o‘sha davr kimyosida qo‘llanilgan barcha moddalar, asbob-anjomlar va tadbirlarni mufassal bayon etdi. Roziy ham, Jobir singari, iksir yordamida bir metallni ikkinchi metallga aylantirish mumkin deb o‘ylardi; bundan tashqari, metallarni turli nisbatda bir-biriga qo‘shish orqali ham oltinga o‘xshash metall hosil qilish ustida ko‘p tajribalar o‘tkazdi. Biroq Roziy shu usulda tayyorlangan metallar ko‘rinish jihatidan oltinga o‘xshasada, hali ular yuqori sifatli oltin emas deb ta’kidladi. Buning isboti uchun u o‘sha qotishmalarni o‘z tarkibiy qismlariga ajratdi.

Sharq alkimyogarlarining ishlari

• Xorazmlik ikki olim – Abu Abdullo Muhammad ibn Yusuf Kotibiy Xorazmiy va Abdulhakim ibn Abdulmalik al-Kosiy ham kimyo tarixiga katta hissa qo‘shdilar. O‘rta Osiyoda, umuman, Sharqda kimyo fanining taraqqiyotida buyuk tabib va faylasuf Abu Ali ibn Sinoning roli ham nihoyatda katta.