Alkaloidlarning ta’rifi

Butun dunyo miqyosida o’simliklardan ajratib olingan va tasvirlangan 4959 ta alkaloidlarning 897 tasini faqat bitta oila - Kendirdoshlar (Apocynaceae) oilasiga mansub o‘simliklar tashkil etadi. Ko‘pchilik alkaloidlar rangsiz, optik faol (qutblangan nur tekisligini og‘diruvchi), xidsiz, achchiq, mazali, uchmaydigan, qattiq kristall yoki amorf moddalar hisoblanadi. Shuning bilan birgalikda aksincha rangli (berberin - to’q sariq rang), suyuq, xidli va uchuvchan (anabazin, nikotin, koniin va boshqalar) alkaloidlar xam mavjud.

Alkaloidlar o‘simliklar tarkibida asosan 3 xil ko‘rinishda bo‘ladi:

1. Sof (asos) xolida.

2. Kislotalar bilan birikkan (birikmalar – tuzlar) xolida.

3. Azot atomi buyicha oksidlangan (N-oksid) formasida

(bundan boshqa holatda ham uchrashi mumkin)

Alkaloidlarning o‘simliklar to‘qimasida hosil bo‘lishi (biosintezi)

O‘simliklardagi alkaloidlarning miqdori va tarkibiy qismi doimo dinamik ravishda o‘zgarishda bo‘ladi. Ushbu o‘zgarish ularning o‘sish joyi va tuproq iqlim sharoitiga bog‘liq bo’ladi.

Odatda alkaloidlar:

- o‘simliklar gullashidan oldin yoki gullash davrida - ularning yer ustki qismida ko‘p to‘planadi;

- gullab bo‘lgan so’ng ko‘p yillik o‘simliklarni yer ostki qismida (ildizpoya, piyoz va piyozboshlilar) hamda qisman mevasida;

- bir yillik o‘simliklarning mevasida yig‘iladi;

- ba’zida o‘simlik endi ko‘karib chiqayotganida (yer ustki qismida) ko‘p to‘planishi mumkin bo’ladi.

Tarkibida alkaloidlar bo‘lgan o‘simliklarni sinflarga bo‘linishi

O‘simliklar to‘qimasida alkaloidlar qisman:

- organik moddalar (oksalat, olma, limon, vino va boshqa);