Alkaloidlar

10.2. Piridin va piperidin guruhi alkaloidlari

Nikotin. Nikotin tamaki (Nicotiana tabacum) o‘simligining barglarida bo‘ladi va ulardan olinadi. Umuman, tamaki o‘simligida o‘ndan ortiq, alkaloid borligi aniqlangan. Nikotin moysimon suyuqlik bo‘lib, havoda tezda oksidlanishi sababli qo‘ng‘ir tusga kiradi, optik aktiv modda, uning suvdagi eritmasi qutblangan nur tekisligini chapga buradi.

Nikotinni 1828 – yilda Posselt va Reymanlar sof holda ajratib olganlar. Nikotin molekulasi piridin yadrosi va N-metil pirrolidindan halqasidan tashkil topgan:

Nikotin

Nikotanning ushbu tuzilish formulasi 1904 – yili uning sintezi bilan tasdiqlangan.

Nikotin eng zaharli alkaloidlardan biri. Uning bir necha milligrammi og‘ir zaharlanishga olib keladi: bosh og‘riydi, bemor qayt qiladi, xushidan ketadi. Nikotin yurak uchun kuchli zahar hisoblanadi, uning kishini halokatga olib keladigan miqdori 40 mg atrofida. A’zo asta-sekin bu zaharga o‘rganadi, biroq kashandalarda bora-bora nikotin bilan uzoq, davom etadigan zaharlanish sodir bo‘ladi.

Nikotin juda zaharli bo‘lganligi sababli meditsinada qo‘llanilmaydi. Qishloq xo‘jaligida insektitsid sifatida ishlatiladi. Bundan tashqari u nikotin kislotasi va uning hosilalarini olishda xom ashyolik vazifasini bajaradi.

Anabazin. Anabazinni 1929 – yilda A.P.Orexov anabasis aphylla deb ataluvchi zaharli o‘simlikdan ajratib olgan bo‘lib, rangsiz moysimon suyuqlik. U o‘zining izomeri nikotinga o‘xshash juda zaharli bo‘lib, qishloq xo‘jaligida insektisid sifatida keng ishlatiladi:



Lobelin. Lobelin va shunga o‘xshagan alkaloidlarni Shimoliy Amerikada o‘sadigan lobelia inflata o‘simligi tarkibidan topishgan. Bu alkaloidlar o‘xshash tuzilishiga ega va ularning gidroxloridlari tibbiyotda nafas olishning stimulyatori sifatida ishlatiladi.

Lobelin Lobelin hosilalarining umumiy

tuzilish formulasi