Alisher navoly nomidagi toshkent davlat

Ki inson ко 'nglin etti guishani ishq,
Bu gulshanning harimin maxzani ishq.
“Farhod va Shirin” dostoni majoz va haqiqatni, ramziylik 
va hayotiylikni san'atkorlik bilan qo‘shib olib boradigan doston 
ekanligi shu ilk boblardan boshlab namoyon bo ‘la boshlaydi. 
A.Rustam ovning 
“Navoiyning 
badiiy 
mahorati” 
kitobida 
yozilishicha, Navoiy qazoni Farhodga, osmonni Farhodga 
aloqador Besutun tog'iga, aqlni 
Chin xoqonining vaziri 
Mulkoroga va donishmand Suqrotga, tunni Xusrav Parvezning oti 
Shabdezga, qadami Farhodning do‘sti Shopurga, ajalni otasini 
o ‘ldirgan Parvezning o ‘g ‘1i Sheruyaga, zamonni Parvezning 
sozandasi Nigisoga o ‘xshatgan holda “shirin”, “tilism” so‘zlarini, 
Besutun, Xusrav va uning ashulachisi Borbad nomlarini tilga 
olib, muqaddiinani dostonning mundarijasiga uyg'unlashtirgan. 
Shu bilan birga, bu o ‘xshatishlar zamirida shoir doston 
mundarijasida qahramon va timsollar faoliyati qaysi k o ‘lamda 
kechishi, ular dostonda qanday rol o ‘ynashi bilan ham kitobxonni 
tanishtiradi.
Munojot (3-bob)da Alisher Navoiy insonning yo'qlikdagi 
holati, dunyoga kelishi, go ‘dakligi, hayoti to^giisida bayon 
qiladi. “Lavhi mahfuz” (kishilaming yaxshi va yomon amallari, 
taqdiri azaldan bitib qo‘yilgan taxta) haqida fikr yuritar ekan, 
inson azaliy qismat ijrochisi ekan, bunga uni gunohkor qilishni 
qanday izohlash mumkin degan fikrlarni aytadi:
Va gar ul lavh uza ho ‘Isa muharrar,
Azal taqsimidin bo ‘Idi muqarrar.
Ne dersen has bu jam'i benavog'a,
Gunohe qilmayin qolg ‘on balog ‘a?
304

---

K eyingi baytlardayoq N avoiy bu fikrlarni behuda da'vo 
deb hisoblab, ruju' san'ati vositasida bu da’voni inkor qiladi va 
Allohdan unga m arham at qilishini s o ‘raydi:
Junundin so 'zga bir dam bo ‘Imay ogoh.
Gar ortuq so ‘z dedirn, astag'firulloh.
Ilohiy, boqmag'il majmmlug'umg'a,
Karamdin chora qil mahzunlug ‘umg ‘a.
Dostonning to‘rtinchi bobi Muhammad payg‘ambar 
(s.a.v) madhiga bag‘ishlangan. Bob payg'am bam ing muborak 
chehralari tavsifi bilan boshlanib, u Zotning o ‘qish va yozish 
bilan shug‘ullanmaganligi ajoyib badiiy san'atlar vositasida bayon 
qilib 
beriladi. 
Xususan, 
qalam 
payg‘ambar 
unga 
mayl 
k o ‘rsatmaganidan, ya'ni uni qoMida tutmaganligidan keyin 
yoqasini chok qilib, ko ‘z yosblarini to ‘kib, afg‘on qilganligi, u 
Zotning qo‘lini o ‘payin deb qancha og‘zini ochmasin, uning 
orzusi 
amalga 
oshmaganligi 
husni 
ta'lil 
san'ati 
asosida 
keltirilganligini ko‘ramiz:
Necha choki giribon qildi xoma,
To ‘kub ashkini afg ‘on qilcli xoma.
Ochib og 'zin qilay deb dastbo ‘si,
Muyassar bo ‘Imayin bu orzusi.
Bobda “insonlar payg‘ambar belgilab bergan shariat 
qoidalari asosida yashasalargina, haqiqiy saodatga erishadilar” 
degan g ‘oya ilgari suriladi.
5-bob me'roj tuni ta'rifiga bag‘ishlangan b o ‘lib, unda 
Payg‘ambar (s.a.v.)ning Buroq oti yordamida Alloh huzuriga yo‘l 
olganliklari tasviri beriladi. Rasuli akram 12 burj va 7 
sayyoralarni oshib o ‘tib, Lomakonga ko‘tariladilar, “qoba 
qavsayn” (ikki yoy oralig‘i) darajasida Allohga yaqinlashadilar 
va foniy maqomiga erishadilar.
305

---

Anga bu surma bo 'lg ‘och qurratul ayn,
Nasib о ‘Idi maqomi “qoba qavsavn ”.
О ‘zin gum aylabon, lekin topib haq.
Ко ‘rinmay kimsa haqdin avru mutlaq.
Alisher Navoiy dostonning na't qismida aks ettirgan 
Rasuluiloh (s.a.v.)ga xos fazilatlami keyinroq dostonning asosiy 
qism ida Farhod obraziga k o ‘chirgan. Payg‘ambarimizning (s.a.v.) 
muborak chehralarini tasvir qilgan Navoiy Farhod va Shirin 
obrazlari portretini ham ana shu ifodaga yaqin tarzda tasvirlagan. 
Aynan ‘"Farhod va Shirin” dostonida Rasulullohning (s.a.v.) 
maxsus ta'lim olmasdan turib ilohiy hikmat bilan o ‘ta chuqur 
ilmga ega 
boiganliklarining ta'kidlanishi 
bejiz boMmay, 
Farhoddagi olim lik va oriflik ilohiy lutf bilan amalga oshganiga 
ishoradir. Me'roj voqe?tsi haqidagi bobda esa “Chin” so‘zining 
keltirilishi va shu so‘z bilan b o g iiq badiiy san’atlarga murojaat 
qilinishi na'tlar bosho4a muqaddima boblari kabi dostonning asl 
mazmuni’ni ochishga xizmat qilganligini ko'rsatadi.
D ostonning б-bobi qalam ta'rifi hamda ulug‘ salafiar 
N izom iy va Dehlaviylar m adhini o 'z ichiga oladi. Navoiy dastlab 
qalam ga ta'rif berar ekan, uni Xusrav Parvezning tez uchar qora 
oti Shabdezga, qalarnni tutuvchi barmoqlarni shu ot ustidagi 
cha\andozga, barmoq bo ‘g ‘inlarini chavandozning belbog‘iga, 
timoqlarni esa uning yuziga o ‘xshatadi: