Alisher navoly nomidagi toshkent davlat

ш Сом Мирзо Сафавий. ТуЬфа-йи Сомий. 
167“-Bapaq.
т ДавлатшоЬ Самарцандий. Тазкират уш-шуаро. - 
Б.370.50
Вацфия.
142 Вацфия. -Б .259
214

---

YAQINLARI VA SUHBATDOSHLAR1
“Majolis”dan ulam ing b a’zi lari haqida tasav vur olish 
mumkin. Bular Mavlono Burxoniddin, M irxond, Mavlono 
Nodiriy (bir muddat hamsuhbat b o ig an ), M avlono Faxriddin, 
Pahlavon Muhammad Kushtigir, Shayximbek Suhayliy, M avlono 
Fasihiddin Nizomiy, Xondamir, “Xamsat ul-mutaxayyirin’*da 
Xoja Dexdor nomi ham tilga olingan. Shayx Baxlul Navoiyga 
tutingan aka b o ig a n . 
. .,."0
Abdurahmon Jomiy va Said Hasan Ardasher Navoiy 
e’tiqod qo‘ygan kishilar b o iib , u ustozlari ahvolidan hamisha 
xabardor va ulaming suhbatlaridan bahramand b o iib yurgan. 
“Xamsat ul-mutaxayyirm” asarida ta ’riflangaft Jomiy bilan 
munosabatlari orqali Navoiy tarjimai holining b a ’zi tomonlarini 
aniqlashtirish mumkin. Bu asarda Navoiyning Sulton Husayn 
Boyqaro zamonidagi turmush zayli, ijodiyoti, murabbiylik 
faoliyati, o ‘y-kechinmalariga taalluqli ishoralar ko‘p. Biroq 
undagi voqea-tafsilotlarning sanasi ko‘rsatilmaganligidan amir 
Alisher hayotining qaysi pallalariga xos b o ig a n voqealar, ruhiy 
holatlar haqida so‘z borayotganligi aniq emas.
“Majolis un-nafois”dan Alisher Navoiy tarbiyasi ostida 
farzand maqomida kun kechirgan b a ’zi yaqinlari haqida ham 
axborot olish mumkin. Masalan, u Mavlono hoji Muhammad 
ismli mashhadlik yigitni o ‘ziga farzand o in id a hisoblashini va 
farzanddan ham azizroq ko ‘rishini aytib o ‘tgan. Mavlono 
Sharbatiy Navoiy qoshida ulg‘aygan, Mir Haydar Sabuxiy esa 
ota-otadan Navoiylar xonadoniga eng yaqin odamlaming avlodi 
b o iib , yaqinlik jihatidan farzand hisoblangan. M ir Ibrohim Amir 
Alisheming Shayx Bahlulbek ismli qadrdon do‘sti va tutingan 
og‘asining nabirasi b o iib , Navoiy uni o ‘g1idek asrab katta 
qilganligini 
ta ’kidlagan. 
Mavlono 
Shoh 
Ali 
Navoiyning 
madrasasida tahsil olishi bilan birga, uning xizmatida b o ig an . 
Navoiy Said Hasan Ardasher haqida gapira turib, uni ota o‘rnida 
ko‘rishini aytadi; bu xuddi Mirzobek ham Sayid Hasan 
Ardasherga va ham unga farzand b o lg an i kabi deb ta ’kidlaydi.
215

---

VAFOTI
Ilk manbalardagi m a’lumotlardan Navoiy umrining 
oxirgi yillari og ‘ir kasallikka uchragani, fikr-xayoJi shariat 
arkonlarini bajarish va boqiy olam tayyorgarligi bilan band 
bo'lib qolganligini sezish mumkin. Buni Alisher Navoiyning o ‘z 
asarlaridagi e ’tiroflar ham tasdiqlaydi. U “Xazoyin ul-maoniy” 
debochasida yozadi: “...bu bandayi faqirg‘a ne notavonlig'lar 
shikast berdiyu bu zarrayi haqirg‘a ne sargardonlig‘lar dast berdi. 
Agarchi m arazim g‘a sihhat umidi paydo bo'lupdur, ammo hanuz 
rizo bila sharbatkim ichilur, yeyilur, misqol tarozusi bila tor-tilur 
va tongdin aqshomg‘acha soat shishasira “o ‘z tikilur va agarchi 
za’fimga quvvat imkoni zohir bo‘lumtur, ammo hanuz buzur 
koshonamdin chiqarg‘a qo'pm oq tilasam, osilg‘an idbori ankabut 
torlari dastgirim b o lu b , madad yetkurmaguncha tebranmakka 
tobu tavon va xarakatka masdur, balki imkoni yo ‘qtur, pashsha 
yuz pili damon torta olmagan yukni nechuk tortqay, bataxsiskim, 
majruhu va ranjur dari bo‘lg‘ay, murchamning sheri jiyon qila 
olmaran ishni nechuk qila olg'ay, xususankim, bemor va sihhat 
tariqidin mahjur dag‘i bo ‘lg‘ay”.193
Shu davrlarda shoir haj safariga otlanadi. “Xazoyin ul- 
maoniy” Х-903/m. 1497 yili yakuniga yetganiga qarab uning 
hajga borish istagi jiddiy tus olganini shu sana bilan belgilash 
mumkin. Biroq Sulton Husayn siyosiy vaziyatning og‘irligi tu­
fayli uni bu safardan qaytaradi. Shunda Alisher Navoiy uni 
Hirotdagi Abdulloh Ansoriy mozorotiga mutasaddi 
qilib 
tayinlashni so‘raydi. Uning iltimosi qondiriladi. Ammo u to la
m a’noda xilvatnishinlikka erisha olmagan. Chunki biz 1500 yil 
voqealariga nazar tashlasak, Badiuzzamon mirzoning Balxni 
olish uchun otftsi bilan jangga shaylangani, Muhammad Husayn 
mirzoning As.troboddan yurish boshlashi, Sabzavordan Muzaffar 
Husayn mirzoning Muhammad Husayn mirzoga qarshi otlanishi