Alisher navoiy nomidagi toshkent davlat o„zbek tili va adabiyoti universiteti

Tub 
Yasama 
Yasama 
See 
Saw 
seen 
Do 
Did 
does 
Yuqorida fe‘lning shaxsli shakllari haqida fikr yuritildi. Fe‘lning 
shaxssiz shakllari ham mavjud bo‗lib, ular
infinitiv
va 
gerundiy
deb 
nomlanadi. 
Infintiv to + dastlabki fe‘l: to walk 
Gerundiy dastlabki fe‘l+ ing: reading
 
 

---

65 
Gap bo
‗
laklari 
Ixtiyoriy tildagi yozma matn yoki shaxsning nutqi ―jumla‖ deb 
ataluvchi alohida segmentlardan iborat bo‗ladi. Ular sodda va qo‗shma 
gaplarga bo‗linadi. Har qanday tilning grammatikasini o‗rganish sodda 
gaplarni tadqiq etishdan boshlanadi. Sodda gaplar tarkibida ega, kesim, 
to‗ldiruvchi, aniqlovchi, hol kabi gap bo‗laklari mavjud bo‗ladi. 
Kesim – gapning ham semantik, ham grammatik markaziy bo‗lagi 
bo‗lib, gapning yadrosi hisoblanadi, kesimsiz gap shakllanmaydi. Kesim 
harakat, 
holat, xususiyat kabilarni anglatadi. Kesim uchun 
P 
(ba‘zan 
V
) simvolidan 
foydalaniladi. 
Ega – gapning zaruriy bo‗lagi bo‗lib, boshqa bolaklar bilan grammatik 
bog‗lanadi, u predmet yoki shaxsni bildiradi. Egani ifodalash uchun 
S
simvolidan foydalaniladi. 
To‗ldiruvchi – predmetni bildiruvchi va ma‘no jihatidan kesimni 
to‗ldiruvchi gap bo‗lagi. To‗ldiruvchi uchun 
O
simvolidan foydalaniladi. 
Aniqlovchi otning belgilarini tushuntiruvchi, izohlovchi gap 
bo‗lagidir. Aniqlovchi kompyuter lingvistikasida gap bo‗lagi sifatida 
ajratilmaydi, chunki u gapda boshqa bo‗laklarga tobelanib keladi, u gap 
uchun nozaruriy (fakultativ, obligator emas) bo‗lak hisoblanadi. 
Hol kesimda ifodalanayotgan harakat yoki holatning o‗rni, payti, 
maqsadi, sababi va bajarilish sharti kabilarni bildiruvchi gap bo‗lagidir. 
Hol uchun 
M
simvolidan foydalaniladi. 
Ingliz tili grammatikasining butun modeli juda katta hajmga ega. 
Bunda o‗quv materiallarining hajmidan kelib chiqqan holda nisbatan 
qisqartirilgan model keltirildi. Gaplarni tadqiq qilishning uch bosqichli 
ko‗rinishi umum tomonidan tan olingan: 
1)
so‗zlar (so‗z turkumlari); 
2)
frazalar (gap bo‗laklari); 
3)
gaplar (gap konstruksiyalarining sxemalari). 
Ingliz tilidagi gaplarning asosiy konstruksiyalari: 
1.
Ega+kes+to„ld.+hol
(kengaytirilgan darak gap): Students bought 
books yesterday. 
2.
Ega+kesim
(kengaytirilmagan gap): It is good. 
3.
Ega+gram.f.+hol +k+to„ld.+hol
(inkor gap): Students did buy 
books yesterday. 
4.
Aniq+ega+kes+to„ld+aniq+hol
(aniqlovchili gap): The blue car 
stopped at the big gote. 

---

66 
5.
Gram.f+ega+k‟+to„ld+hol
(umumiy so‗roq gap): Has he been 
working since morning? 
6.
So„roq so„z+gram.f.+ega+k+to„ld+hol
(maxsus so‗roq gap)
1
: Why 
are you sitting here? 
Xuddi shu qolipda rus va o‗zbek tillaridagi gap konstruksiyalarini 
tuzish mumkin.
Ingliz, rus tillarida sodda gap qurilishi quyidagicha belgilangan: