Alisher Navoiy nomidagi Toshkent davlat o‘zbek tili va adabiyoti universiteti

1-jadval: Old qoʻshimchalar va unga tegishli soʻzlar soni 
№ 
Old qoʻshimcha 
Old qoʻshimcha yoki shu 
qoʻshimcha bilan bir xil harflar 
ketma-ketligi bilan boshlangan 
soʻzlar soni 
Misollar(old qoʻshimcha yoki shu 
qoʻshimcha bilan bir xil harflar ketma-
ketligi bilan boshlangan) 
1 
alla 
51 
allalash, allanima, allanarsa 
2 
ba 
994 
bayram, bazoʻr, baobroʻ, baliq 
3 
bad
195 
badan, badjahl, badnafs 
4 
bar 
253 
barobar, barg, barhayot 
5 
be 
1542 
beva, begumon, begim 
6 
bo 
1028 
bohush, boaql, bobo, boja 
7 
dar 
222 
daraxt, dargumon 
8 
ham
197 
hamyon, hamma, hamkasb 
9 
no 
663 
noaniq, noasl, non, novvot 
10 
ser 
357 
sergoʻsht, seryog‘, server 
11 
xush 
149 
xushlash, xushlibos, xushhavo 
Jami 
5651 

---

Alisher Navoiy nomidagi Toshkent 
davlat o‘zbek tili va adabiyoti 
universiteti 
“O‘ZBEK MILLIY VA TA’LIMIY 
KORPUSLARINI YARATISHNING NAZARIY 
HAMDA AMALIY MASALALARI”
Xalqaro ilmiy-amaliy konferensiya
Vol. 1
№. 01 (2021) 
239 
1-jadvalda keltirilgan toʻplamlarning har birini old qoʻshimchali va old qoʻshimcha bilan bir xil 
harf birikmasi bilan boshlanuvchi (tub) soʻzlarni aniqlagan holda ikkita qism toʻplamga ajratib olindi. 
Natijada har bir old qoʻshimchaga mos soʻzlar ikkita qism toʻplamga ajraldi: 
Birinchi toʻplam tub soʻzlardan iborat boʻlib, bu toʻplamdagi soʻzlar oldida old qoʻshimchadagi kabi 
harflar ketma-ketligi bor; 
Ikkinchi toʻplam soʻzning oldiga old qoʻshimcha qoʻshib yasalgan soʻzlardan iborat; 
Demak bizning jadvalimiz boʻyicha 22 ta qism toʻplam hosil boʻldi. Bunda quyidagi 
belgilashlarni kiritib olamiz: 
Qoʻshimchalar soni
; 
, 
- toʻplam -chi old qoʻshimcha qoʻshilib yasalgan yasama soʻzlar, hamda old 
qoʻshimchadagi harf birikmasi bilan boshlanuvchi soʻzlar toʻplami; 
old qoʻshimchali yasama soʻzlar toʻplami.
old qoʻshimcha bilan bir xil harflar ketma-ketligi qoʻshilib boshlanuvchi 
soʻzlar.
Bu holda quyidagi tengliklar oʻrinli boʻladi: 
 
Qaralayotgan yondashuvga asosan, mos ravishdagi 
va 
toʻplamlardan elementlari soni kichik 
boʻlgan toʻplamni 
 
shaklida belgilaymiz. Bu yerda aniqlangan 
lar -chi old 
qoʻshimchali yasama soʻzlar toʻplami yoki old qoʻshimcha bilan bir xil harflar ketma-ketligi qoʻshilib
boshlanuvchi soʻzlar toʻplami boʻlishi mumkin. 
Old qoʻshimchalarni olib tashlash algoritmini yaratishda biz taklif qilayotgan yondashuvga 
asosan, har bir qoʻshimcha uchun unga mos ikkita qism toʻplamdan oʻlchami kichik boʻlgan toʻplamni 
lugʻat sifatida foydalanish uchun ajratib olamiz. Shu sababli,
va 
toʻplamlarining oʻlchami 
kichigini
deb qabul qilib olamiz. Bunday yondashuvning asosiy maqsadi algoritmning ishlash 
tezligini oshirish va kompyuter xotirasini tejashdan iborat. 
Oʻzbek tili soʻzlaridagi old qoʻshimchalarni olib tashlash uchun FSM yaratildi (2-rasm). Oʻzbek 
tili morfemik qoidasiga asosan, soʻzga faqat bitta old qoʻshimcha qoʻshilishi mumkin. Stemming 
masalasini yechishda old qoʻshmchalarni qirqib tashlash uchun 2-rasmga asosan loyihalangan FSM 
asosida algoritm tuzildi va ushbu algoritmda foydalaniladigan soʻzlar lugʻati (leksikon) yaratildi.

---