Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti sh. A. Aminjonov, E. N. Nuritdinnov

YOg‘lar almashinuvi

Energiyaning talaygina miqdori rezerv yog‘ shaklida charvi, ichak tutqich, teri osti kletchatkasida zapsa holda saqlanishi mumkin. Bundan tashqari, to‘qima hujayralarida strukturaviy yog‘lar va yog‘simon moddalar-protoplazmada kritmalar ko‘rinishidagi lipoidlar bo‘ladi. Organizmda yog‘ning umumiy mikdori odamning semiz oriqligaga ko‘ra, gavda massasining 10-20% va bundan ko‘proq qismini tashkil etadi. Teri osti yog‘ kletchatkasi himoya va issiqlikdan izolyatsya qiladigan material vazifasini bajaradi.

Lipitlar me`da-ichak yo‘lvda hazm bo‘ladigan keyin ichak shilliq pardsiga so‘riladi va qon bilan to‘qima hujayralariga tashiladi, yog‘ kislotalargacha gidrolizlanadi, biologik membranalarning strukturaviy materiali sifatida sarflanadi, energiya zapasi hosil qiladi va boshqa muhit funktsiyalarni bajaradi. Oqsilli ovqat ko‘p deyilganda proteinlarning bir qismi yog‘ga aylanishi mumkin o‘z navbatida yog‘ glikogenga aylanishi va jigarda to‘planishi hamda uglevodlarga o‘zshab moddalar almashinuvida ishtirok etishi mumkin. YOg‘larga bo‘lgan minimal ehtiyoj shundan iboratki, organizmga almashtirib bo‘lmaydigan yog‘ kislotalar zarur.
Organizmga yog‘ etarlicha kirmaganda odam oriqlab ketadi, mehnat qobiliyata pasayadi, yog‘da eruvchan vitaminlar so‘rilishi buziladi, noqulay omillarga, ayniqsa sovuqka sezuvchanlik ortadi va bolalar shamollash kasalliklariga ko‘proq duchor bo‘ladi.
YOg‘larning ko‘payib ketishi yog‘ almashinuvi buzililiga sabab bo‘ladi. Hayvonot yog‘ining eng yaxshi manbai sariyog‘dir. U yaxshi singiydi, A va D vitaminlar, fosfatidlarga boy bo‘ladi bular o‘sayotgan organizmga juda zarur.


Uglevoddar almashinuni

Odam bevosita foydalana oladigan energiya manbai uglevodlar hisoblanadi. Ular hissiy va jismoniy zo‘riqishda, stress holatlarda, shikastlar, yuqumli va boshka kasalliklarda energiya manbai bo‘lib xizmat qiladi. Garchi uglevodlar energetik qimati bo‘yicha yog‘lardan keyingi o‘rinda tursa-da, ular fermentlar ta`siriga tezroq beriladi va shuning uchun biologik oksidlanishga tezroq uchrab, zarur energiya ajratadi. Ular jigarda va boshqa to‘qimalar, muskullarda glikogen ko‘rinishida depo hosil qiladi.

Uglevodlarni organizm monosaxaridlar shaklida o‘zlashtiradi, depo hosil qilishda esa ko‘pgina boshqa moddalar, jumladan, aminokislotalardan ham foydalaniladi. 100 g oqsil hisobiga o‘rta hisobda 56 g qand bo‘lishi aniqlanadi. Kraxmali bo‘lgan uglevodlar sekin singiydi. SHuning uchun kartoshka, non, undan tayyorlangan taomlar to‘yimli hisoblanadi. Qand, asal, murabbo, turli qandolotchilik mahsulotlarida oson singaydigan uglevodlar bo‘lib, ular qonga tez so‘riladi. Biroq organizmda murakkab endokrin qayta qurish sodir bo‘layotgan o‘smirlik yoshida oson hazm bo‘ladigan uglevodlarga sezuvchanlik oshgan bo‘ladi. Ratsionda qand, qandalotchilik mahsulotlarining me`yoridan ortiq bo‘lishi qonda qandning ortishiga va keyinrok qandli diabet rivojlanishiga sabab bo‘lishi mumkin.