Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti sh. A. Aminjonov, E. N. Nuritdinnov

Muskul faoliyatini energiya bilan ta`minlash

Muskul qisqarishi energetikasini yoshga xos xususiyatlarini turli xil energik manbalarini munosabati belgilaydi (aerob va anoerob). Muskullarda anoerob manbalari eng kuchli, lekin shu bilan birga tez susayadigan hamda ish faoliyatini 2-2,5 minut atrofida energiya bilan ta`minlaydigan hisoblanadi. Muskullardagi aerob manbalar kuchiga ko‘ra chegaralangan, lekin o‘rtacha tezlik bilan ish bajarganda faoliyatini uzoq, muddatda energiya bilan ta`minlaydi.

Bolalar xayotining dastlabki yillarda muskul energetikasini rivojlantirishi aerob imkoniyatlarini o‘sishi hisobidan amalga oshadi. Skelet muskullari mitoxondriya rivojlanishini kuchayishi tufayli aerob mexanizmlari imkonini kichik maktab yoshidagi bolalarda oshada, ayniqsa 9-11 yoshlarda, bu esa bolalarni tabiiy harakat faoliyatini oshishidan va harakat sifatlarini rivojlanishini ta`minlaydi. Glikolitik fermentlar faolligini yoshga qarab o‘sishi (12 yoshda) muskul kisqarishi energetikasini rivojlantiradi. Muskul qisqarishi energiyasini o‘zgarishi jismoniy ish qobiliyatining oshishini ta`minlaydi.


Oqsillar almashinuvi

Oqsillar odam uchun asosiy ovqat mahsulotlaridan biri hisoblanadi organizmda ular etishmasa azot balansi buziladi, chunki oqsillar hujayralar protoplazmasi va hujayralararo moddalar, fermentlar, gemoglobin fibrinogen, antitelolar, qator garmonlar, miozin, aktin tarkibiga kiradi, strukturaviy, katalitik, transport, tartibga soluvchi ximiyaviy genetik funktsiyalarni bajaradi.

Oqsillar almashinuvi to‘g‘risida azot muvozanatining holati bo‘yicha fikr yuritish mumkin, chunki ular tarkibiga azot ham kiradi uning ovqat bilan kirgan va organizmdan chiqarilgan mikdorini o‘rganib, oqsillar almashinuvini ham aniqlash mumkin. Normadagi azot muvozanati iste`mol qilingan azot miqdori ajralib chiqqan azot mikdorida muvofiq kelganda aniqlanadi. Biroq qosilning eng kam miqdori ham organizmning yashab ketishini ta`minlay olsa-da, normal jismoniy ish bajarishda u kifoya qilmay qoladi. Ortanizmning eng to‘g‘ri faoliyati uchun har kungi iste`mol qiladigan oqsil mikdori gavda massasining har bir kg ga 1 g ni tashkil kilishi kerak. To‘qima oqsillarining jadal parchalanishi bilan bog‘liq jismoniy ishda, og‘ir kasalliklarda oksilga kundalik ehtiyoj har kilogrammda nisbatan 2 g gacha, bola tez o‘sadigan davrda 1,5 g gacha ortadi.
Organizm o‘sayotgan davrda, kasallik yoki ochlikdan keyin et qo‘shilayotganda musqullarni jadal chiniqtirish davrida ovqat kiradigan azot miqdori chikariladiganidan ko‘p bo‘ladi. U to‘qima hujayralarida oqsidlar tarkibida tutilib qoladi. Buni musbat azot balansi deyiladi. Och qolishda, kasalliklarda oqsil birikmalaridan ko‘p foydalaniladi va ajratiladigan azot mikdori iste`mol kilinadigan miqdordan ortiq bo‘ladi, buni manfiy azot balansi deyiladi. Agar iste`mol qilinadigan va chiqariladigan azot miqdori bir xil bo‘lsa, azot muvozanati haqida fikr yuritiladi.
Odam bevosita foydalana oladigan energiya manbai uglevodlar hisoblanadi. Ular hissiy va jismoniy to‘liqishda, stress holatlarda, shikastlar, yukumli va boshqa kasalliklarda energetik manbai bo‘lib xizmat qiladi. Garchi uglevodlar energetik qimmati bo‘yicha yog‘lardan keyingi o‘rinda tursa-da, ular fermentni ta`sirida bo‘ladi.
Bir kechab kunduzda bolalar organizmini oqsilga bo‘lgan talabi kuyidagicha bo‘ladi: 1 kg tana og‘irligiga nisbatan, 1 yoshligida -4-5 g., 1-3 yoshgacha-4-4,5 gr, 6-10 yoshigacha-2,5-3gr, 12-yoshda-2-2,5gr, katta yoshdagi odamlar uchun 1,5-1,8 gr, tashkil qiladi.