Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti sh. A. Aminjonov, E. N. Nuritdinnov

Tayanch iboralar
1. Kimyoviy
2. Fizikaviy
3. Markaz
4. Gipotalamus
5. Tomir reaktsiyasi
6. Tana harorati
7. Mag‘iz harorati .
8. Izotermiya


Savollar
1. Haroratni boshqaruvchi markazlarga nimadar kiradi?
2. Tananing ichki qismidagi harorat nima sababdan o‘zgarmaydi?
3. Bolalikni qaysi davrda kimyoviy termoregulyatsiya asos boshqaruvchi mexanizm hisoblanadi?
4. Issiqlik almashinuvining yoshga xos xususiyatlar deganda nimani tushunasiz?


Foydal anilgan adabiyotlar:

1. Q.S.Sodiqov. O‘quvchilar fiziologiyasi va gigienasi. O‘kuv qo‘llanma. - Toshkent: O‘qituvchi 1992 y.

2. L.S.Klemesheva, M.S.Ergashev. YOshga oid fiziologiya. Toshkent: O‘qituvchi, 1991 n.
3. I.G.Azimov. Jismoniy tarbiyaning yosh fiziologiyasi. Uquv qo‘llanma. -Toshkent: 1994 y.
4. A.A.Markosyan. YOsh fiziologiyasi masalalari. - Moskva: 1974 y.
5. A.G.Xripkova, M.V.Antropova, D.A.Farber. Vozrastnaya fiziologiya i shkol’naya gigiena. - Moskva: Prosveshenie, 1990 g.
6. YU.A.Ermolaev. Vozrastnaya fiziologiya. Moskva: Visshaya shkola. 1985.
7. A.A.Guminskiy, N.N. Vozrastnaya fiziologiya. - Moskva Visshaya shkola, 1985.
8. U.Z.Qodirov. Odam fiziologiyasi. Toshkent Abu Ali Ibn Sino nomidagi «tibbiyot» nashriyoti. 1996 y.
9. X.T.Almatov, L.S.Klemesheva, A.T.Matchanov. Vozrastnaya fiziologiya. -Toshkent: 2002 y.
13.MAVZU: AYIRUV FIZIOLOGIYASI VA GIGIENASI


REJA
1. Ayiruv organlarining ahamiyati va yoshga xos xususiyatlari
2. Bolalarda siydik chiqarish mexanizmlarining rivojlanishi
3. Bolalarning keyimi va poyabzaliga quyiladigan gigienik talablar.


Ayirul organlarining ahamiyati va yoshga xos xususiyatlari

Odamda buyrak, o‘pka, teri, jigar, yo‘g‘on ichak ayirish funktsiyasini bajaradi. Bu funktsiyalar jamlanib, ayirish sistemasini hosil qiladi,u organizmdan moddalar almashinuvining oxirgi mahsulotlari, tuzlar, yot moddalar va ortiqcha suv chiqarilishini ta`minlaydi. Ayirish jarayonlari ichki muhit suyuqiklarining ximiyaviy tarkibi va xajmining doimimiyligini, osmotik bosimni quvvatlab organizmda muhim rol’ o‘ynaydi, ya`ni turli organlar va sistemalarning samarali ishlashi uchun zarur sharoit yaratadi.

Ichki muhiti domiyligini quvvatlab turish yoki tiklashni ta`minlaydigan bir qator muvofiqlashgan reaktsiyalarni bajaradigan asosiy ayirish organi buyraklar hisoblanadi. Buyrak funktsiyalari uning siydik hosil kilish va ayirish organi sifatidagi faoliyati, shuningdek, qator fiziologik aktiv moddalar aralashmasi qonning tarkibi, hajmi, organizm ichki muxiti suyuqliklarining kislota-ishqor muvozanati doimiyligini saklashda ishtirok etadi. Bu funktsiyalar organizmdan suv, elektrolitlar va vodorod ionlarini ajratish yoki tutib turish bilan ta`minlanadi. Buyraklar organizmdan azot almashinuvining oxirgi mahsulotlari, yog‘ va zaharli birikmalar, ortiqcha organik moddalar-vitaminlar, uglevodlar, aminokislotalar va boshqalarni chiqaradi qondan fil’trlangan oqsillar buyrakda aminokislotalargacha parchalanadi.
Bir kechayu kunduzda buyraklardan 1,5 l siydik ajralib organizmdan chiqariladi.
YOshning o‘zgarishi bilan siydikning miqdori va tarkibi ham o‘zgaradi. Bolalarda siydik katta odamlarga nisbatan ko‘proq ajraladi va tez-tez chiqariladi, bunga sabab suv almashinuvining intensivligi va bolalar ovqati tarkibidagi karbonsuvlar va suvning ko‘pligidadir.
Ko‘p oylik boladan bir kechayu kunduzda 350-380 ml, 1yoshlikni oxirida 750 ml, 4-5 yoshlikda litrga yakin, 10 eshligida 1,5 l va jinsiy balog‘atga etish davrida 2 litrgacha siydik ajraladi.
YAngi tug‘ilgan bolani siydigining reaktsiyasi kuchli kislotali bulib, yoshining o‘zgarishi bilan kuchsiz kislotali bo‘ladi. Siydikning reaktsiyasi iste`molda kilingan ovkatning tarkibiga ham bog‘lik. Masalan, ko‘proq go‘shtli ovqat iste`mol qilinganda siydik reaktsiyasi kislotali yoki o‘simlik mahsulotlaridan iste`mol qilinsa, siydik reaktsiyasi ishqoriy bo‘ladi.
CHaqaloqlar buyraklari epiteliyasini o‘tkazuvchanligi yuqori bo‘ladi va shu munosabat bilan ularni siydigi tarkibida qariyb doimiy ravishda oqsil bo‘ladi. Sog‘lom bolalarda va katta kishilarla oqsil siydik tarkibida bo‘lmasligi kerak.