Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti sh. A. Aminjonov, E. N. Nuritdinnov

Nafas olishni boshqarilishini yoshga xos xususiyatlari

Bolaning tug‘ilish arafasida uning nafas olish markazi nafas olish va nafas chiqarish ritmi fazalarini boshqara oladi, lekin katga yoshdagi bolalar nafas markazini faoliyatiga haraganda takomillashmagan bo‘ladi. Bunga sabab bolani tug‘ilish arafasida nafas markazi funktsional shakllanishi tugamagan bo‘ladi. Nafas ritmini, chuqurligini va miqdorini katta o‘zgaruvchanligi bandan dalolat beradi. YAngi tug‘ilgan va go‘dak bolalarda nafas шmaakazining qo‘zg‘aluvchanligi past bo‘ladi. Ilk bolalik yoshida ularning kislorod etishmovchiligiga (gipoksiyaga) chidamliligi katta yoshdagi bolalarga nisbatan yuqori bo‘ladi.

YOsh oshgan sari nafas markazining karbonat angadridga bo‘lgan sezgirligi oshaveradi va maktab yoshida kattalar darajasiga etadi. SHuni xam ta`kidlash kerakki, jinsiy balog‘atga etish davrida nafas boshqarilishining vaqtinchalik o‘zgarishi tufayli kislorod etishmovchiligiga chidamlilik pasayadi.
To‘qimalarning kislorod bilan etarlicha ta`minmasligi gipoksiya deb ataladi. Gipoksiyaning to‘rt turi: gipoksemik, anemik, damlanma va gistotoksik turlariga ajraladi.
1. Al’veolar havodan qonga etarlicha kislorod o‘tmasligi gipoksemik gipoksiyaga sabab bo‘ladi.
2. Qonning kislorod biriktirish xossasi susayishi, ya’ni qonning kislorod sig‘imining kamayishi anemik gipoksiyaga sabab bo‘ladi.
3. Damlanma gipoksiya qon aylanishining umumiy kamchiligida kapillyarlarda konning sust harakatlanishi natijasida vujudga keladi.
4. Gistotoksik gipoksiya to‘qimalar kislorod bilan etarlicha ta`minlanmaganda paydo bo‘ladi.
Ish bajarayotganda muskullar sarflaydigan kislorod miqdori keskin oshadi. Ana shu ehtiejni qondirish uchun tashqi nafas va kislorodning qon bilan tashkiliy jadallashishi kerak. Bunday paytda kislorod o‘zlashtirilishi oshadi. Jismoniy ish davomli bo‘lsa, o‘pka ventilyatsiyasi o‘zlashtirilgan kislorod mikdoriga yarasha oshadi.
Ish davom etaversa, o‘pka ventilyatsiyasining yuqori darajada saqlab turish mexanizmi o‘zgaradi. endi chetdagi va markaziy xemoretseptorlarning qo‘zg‘olishi nafas markaziga sezilarli ta`sir o‘tkaza boshlaydi. Ishlab turgan muskullarning kislorod bilan ta’minlanishini yaxshilashda to‘qimalardagi oksigemoglobining parchalanishini tezlashishi ham ahamiyatga ega.