Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti maqsudov asliddin murodovich

Toshkent qo’zg’oloni. 
1892-yilning yozida Turkiston markazi Toshkentda 
rus mustamlakchilarini talvasaga solgan va tarixga «vabo isyoni» yoki «toshotar 
voqyeasi» sifatida kirgan qo’zg’olon bo’ldi. Iyun oyida Toshkentda vabo tarqaldi. 
Shahar ma’muriyati shoshilinch choralar ko’rdi. Vabo kasali bilan o’lganlarni 
shahar ichkarisidagi 12 ta qabristonga ko’mish man etildi, shahar tashqarisida 4 ta 
yangi qabriston ochiladi, deb e’lon qilindi. Shahardan chiqish va kirish nazorat 
ostiga olindi. Shaharda vabo kasaliga chalinganlar yo’q qilinar ekan, degan mish-
mishlar tarqaldi. Toshkent shahar ma’muriyati tibbiyot nuqtai nazaridan to’g’ri 
26
Sodiqov H, Jo’rayev N. O’zbekiston tarixi. I kitob. Toshkent., «Sharq», 2011. 433-438-бетлар 

---

28 
bo’lgan bu tadbirlar haqida aholi o’rtasida tushuntirish ishlari olib bormadi, 
musulmonchilik odatlari, marosim qonun-qoidalarini hisobga olmadi. Va’da 
qilingan 4 ta yangi qabriston o’rniga faqat bittasi ochildi. Boshqa kasallik bilan 
o’lganlarni shahar ichkarisidagi qabristonlarga ko’mish ishlarini rasmiylashtirish 
ham cho’zilib ketdi, suiste’molliklar kuchaydi. Odamlar noiloj o’likni eski 
qabristonlarga olib borib ko’mishga majbur bo’ldi. Polisiya bundaylarni topib 
hibsga ola boshladi. Qabristonni ochib, o’lganlarning ruhi haqorat qilindi. 
Shaharning eng taniqli kishilaridan hisoblangan Azizyor Yeshon, Abulqosim xo’ja, 
bozor oqsoqoli Ziyomuhammad va boshqa kishilar boshchiligidagi mingga yaqin 
kishi 24-iyunda shahar boshlig’i mahkamasi tomon yo’l oldilar. Ularga hokim 
to’ra-shahar boshlig’i polkovnik S.R.Putinsev va eski shahar oqsoqoli Muhammad 
Yoqub to’qnash kelishdi. Qamchisini o’ynatib kelgan oqsoqol xalqning so’zlarini, 
arz-dodini tinglash o’rniga unga dag’dag’a qila boshladi. Xalq uning boshiga 
toshlar yog’dirdi. Mashxur «Toshotar» voqyeasi boshlanib ketdi. Oqsoqol otdan 
tushib hokimning idorasiga qochib yashirindi. Polkovnik Putinsev esa o’zining 
sodiq qulini panohiga olib, xalqni tinchitishga urindi. Xalq undan oqsoqolni 
berishini talab qildi. Putinsev ham muzokara o’rniga kuch ishlatishni afzal ko’rib, 
to’pponchasini g’ilofidan chiqarib, dag’dag’aga o’tdi. Sabr kosasi to’lgan xalq, 
uzoq o’ylab o’tirmay, hokimga hujum boshladi, Putinsev va uning mirshablarini 
do’pposladilar, haloyiq mahkamani ham ostin-ustun qildilar. Qurollangan soldatlar 
etib kelgach, xalq ayamay o’qqa tutildi. Noiloj qolgan olomon Anhor suviga o’zini 
tashlaydi, ko’p kishi halok bo’ladi va yaralanadi. O’lganlar va yaradorlarning 
miqdori haqida aniq ma’lumotlar saqlanmagan. Chunki xalqning o’zi jasadlarni va 
yaradorlarni o’zlari bilan olib ketishgan. Keyingi kunlari Anhordan topilgan 
mayitlar soni 80 taga etgan. Qo’lga olingan 60 kishi turli muddatlarga qamoq 
jazosi va surgunga hukm qilindilar. Mustamlakachilarning zo’ravonligi xalqning 
ozodlik harakatini to’xtatib qololmadi.