Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti jismoniy madaniyat fakulteti

III Bob. Ilmiy tadqiqot materiallari 
 
3.1. Energiya almashinuvi va uning boshqarilishi 
Moddalar almashinuvi va energiya o’zgarishi bir-biridan ajratib 
bo’lmaydigan jarayonlardir. Energiya almashmasa, modda o’zgarmaydi va 
moddalar almashmasa energiya hosil bo’lmaydi va almashaydi. 
Organizmda ro’y beradigan energetik jarayonlar natijasida asosan 
issiqlik energiyasi hosil bo’ladi. 
Tanada ajralib chiqqan issiqlik energiyasini aniqlab, ma’lum ish 
bajarishda ketadigan mexanik energiyani issiqlik birligiga (eng buyuk) 
aylantirish asosida hisoblab organizm tomonidan qancha energiya 
sarflanganligini aniqlash va almashinuv jarayonlarini qay darajada ekanligini 
bilish mumkin. Organizmda modda va energiya almashinuv jarayonlari 
tabiyatning eng buyuk qonuni materiya va energiyaning saqlanish qonuniga 
muvofiq ravishda sodir bo’ladi. Tirik organizmda materiya va energiya 
yaratilmaydi, va yo’qolib ketmaydi, ular faqat o’zgaradi, yuritiladi va ajralib 
chiqadi. 
Organizm tashqi muhitga issiqlik va mexanik ish tarzida energiya 
ajratib chiqadi. Shuning uchun energiya balansini aniqlash uchun organizm 
qabul qilgan ovqat mahsulotlaridan qancha energiya olishi va qancha 
energiya sarf qilishini aniqlash talab qilinadi. 
Energiya bo’lishini aniqlash uchun ovqat mahsulotlari tarkibida qancha 
koloriya borligini hisoblash kerak. Bu esa 1 g modda yonganda ajralib 
chiqadigan issiqlik miqdoriga va issiqlik koeffisiyentiga teng. Ovqat 
moddasining issiqlik koeffisiyenti Bertlo «bombasida» yoqib aniqlangan. 

---

26 
Lekin shuni hisobga olish kerakki, tanada ovqat mahsulotlaridan oksidlanish 
jarayonlarida hosil bo’lgan kaloriya miqdori ularda mavjud bo’lgan 
miqdordan birmuncha kamroq bo’ladi, chunki iste’mol qilgan ovqat 
moddalarining hammasi to’liq so’rilmaydi. Ayniqsa, oqsil moddalari tanada 
to’liq oksidlanmaydi.