Alisher navoiy nomidagi samarqand davlat universiteti fizika fakulteti

1.2. Gigant sayyoralar (Yupiter, Saturn, Uran va Neptun). 

 

Yupiter  sayyorasi  -  Quyosh  sistemasining  sayyoralari  orasida  eng  yirigi 

hisoblanadi.  Sayyoraning  tabiati  va  tuzilishiga  ko'ra  jumboqlarga  boyligi  bilan 

astronomlar diqqatini o'ziga jalb etadi. Yupiterning o'rtacha radiusi, Yer radiusidan 

qariyb  11  marta  katta  bo'Ub,  69  ming  150  kilometrni  tashkil  etadi.  Bu  ulkan 

planeta  Quyosh  atrofida  o'rtacha  778  million  kilometrli  masofada  aylanadi. 

Planetaning Quyosh atrofida aylanish tezligi sekundiga 13 kilometr bo'lib, 12 yilda 

bir  marta  aylanib  chiqadi.  Boshqacha  aytganda,  Yerdagi  60  yoshli  odam  Yupiter 

yili  bilan  endi  5  yoshga  to'lgan  bo'lur  edi.  Qizig'i  shundaki,  Yupiterning  o'z  o'qi 

atrofida  aylanishi,  Yer  tipidagi  planetalarning  ayla-nishlaridan  farq  qilib,  ekvator 

qismi  tezroq  —  9  soat  56  minutli  davr  bilan  aylanadi.  Planetaning  turli 

kenglamalari tarlicha burchak tezlik bilan aylanishlariga sabab, u tuzihshiga ko'ra 

qattiq bo'lmay, gaz-suyuq holatidagi osmon jismi ekanligidlr. Buning ustiga, uning 

ko'ringan sirti planeta atmosferasida «suzib» yuruvchi bulutlardan tashkil topgan. 

Planetaning tez aylanishi tufayli vujudga kelgan markazdan qochma kuch ta'sirida 

Yupiterning qutblari bo'ylab sezilarU siqilish kuzatiladi. Natijada uning ekvatorial 

diametri  qutbiy  diametridan  9  ming  300  kilometiga  katta  bo'lib  qolgan. 

Yupiterning  hajmi  Yernikidan  1314  marta  ortiq.  Garchi  bu  planetaning  zichligi 

Yernikidan 3,5 marta kam bo'lsa-da, kattaligi tufayli uning massasi Yer massasidan 

318 marta ortiqdir. Shuning uchun ham Yupiterning tortish kuchi Yerdagidan ikki 

yarim  marta  ortiq,  ya'ni  Yerda  60  kilogramm  keladigan  odamning  og'irligi 

Yupiterda  150  kilogrammdan  ortadi.  Bu  ulkan  planetaga  teleskop  orqali 

---

 

22 

qaralganda,  uning  sirtida  turli  xil  obyektlar  kuzatiladi.  Bular  ichida  tabiati 

haligacha  jumboqligini saqlayotgan obyektlar  -  eni bir necha ming  kilometrgacha 

boradigan uning ekvatorga parallel qora-qizg'ish tasmalaridir.