Alisher navoiy nom idagi samarqand davlat um versiteti a bdu r ash id a b d u r a h m o n o V

T o‘fon. 
T o ‘fondan avval yer yuzining hukm dori Dengiz 
xon bor edi. U zam onda N a m a ismli m ash h u r bir odam 
bor edi. Tangri Ulgen bu odam ga dunyo t o ‘foni b o ‘lajagini, 
inson bolalarini va hayvonlarni qutqarish uchun sinalgan 
san d al d a r a x tid a n kem a y asash ni b u y u rd i. N a m a n i n g
Suzunul, Sarul va Baliqcha ismli uchta o ‘g ‘li b o r edi. N a m a
bu o ‘g ‘illariga, lo g 1 tepasida kema yasanglar. deb buyurdi. 
K em a Ulgen o ‘rg a lg a n id a y va k o ‘rs a lg a n id a y yasaldi. 
N am a Ulgenning buyrug'i bilan insonlarni va hayvonlarni 
k e m a g a oldi. N a m a n i n g k o ‘zlari yaxshi k o ‘rm a s edi. 
K em adagilardan s o ‘radi: «Biror narsa ko'ryapsizlarmi?» 
U lar «Yer yuzini tum an qopladi, m u d h ish q o r o n g ‘ulik 
bosdi», 
deb javo b berdilar. Shu payt yerning ostidan, 
daryolardan. dengizlardan quruqlikka suvlar pishqirib chiqa 
boshladi. Osm ondan yom g‘ir yog‘a boshladi. Kem a suza
53

---

boshladi. Osmon va suvaan boshqa biror narsa k o ‘rinmasdi. 
Nihoyat, suvlar pasaya boshladi. To g ' c h o ‘qqilari k o ‘rina 
b o s h la d i. K e m a K o 'm g u d a y va T u l u t t i to g M arid ag i 
q u r u q lik k a o ‘tirdi. Suvning chuqurligini bilish uchun N am a 
q u z g ‘unni j o ‘natdi. Q u z g 'u n q ay tib kelm adi. Q a r g 'a n i 
jo 'n a td i, u ham qaytib kelmadi. Z a g ‘izg‘onni j o ‘natdi, u 
ham qaytib kelmadi. N ihoyat, kaptarni jo 'n a td i. K aptar 
tum shug‘ida bir shoxni olib orqaga qaytdi. N am a kaptardan 
«Q uzg‘un, q a rg ‘a bilan zag ‘izg‘onni k o ‘rdingmi?» - deb 
s o ‘radi. Kaptar: «U larni k o ‘rdim, uchovi ham o ‘limtikka 
q o ‘n ib , c h o ‘q il a b y u r i b d i » , - d e d i. N a m a « U l a r
q iyom atgacha o iim tik la r bilan kun kechirsin, sen mening 
sad o q atli x izm atk o rim b o ‘lding, q iy o m a tg a c h a m ening 
him oyam ostida yasha», - dedi. T o ‘fondan keyin N a m a
Y aratu v c h i va Y oyiq ( T o ‘fon)xon ismi bilan T a n g rila r 
qatorida yashadi. Keyingi nasllar unga qurbonlik keltirdilar.
« T o ‘fon»ning «Tavrot» va turkiy xalqlar og'zaki ijodida 
yaratilgan variantlari syujeti ham d a g ‘oyasida yaqinliklar 
bor. D u n y o d a t o ‘fon bo'lish, shu sababli inson farzandi va 
jonli narsalarni saqlab qolish har ikki rivoyatdagi bosh ezgu 
maqsaddir. Turkiy xalqlar og‘zaki ijodidagi t o ‘fon tasviri 
b i l a n b o g ' l a n g a n o b r a z l a r o 'z i n i n g j u d a q a d i m i y
qatlam lariga ega. T angri Ulgen pok ruhlar xudosi bo'lib, 
u n in g o b ra z i q ad im g i O ltoy tu rk iy la ri o g 'z a k i ijod id a 
Q u r b o ‘s to n nom i b ilan ta sv irla n g a n . Ikki riv o y atd ag i 
xaloskor kuchlar: N u h - N am a, ularning farzandlari: Som, 
X o m ,.Y o f a s - S o ‘zunul, Sarul, Baliqchadir. T u rk iy la r 
a f s o n a s i d a N a m a y a n a d a ilo h iy la s h tir ila d i, u b u y u k
xizmatlari uchun Tangrilar qatoridan joy oladi. T o 'fo n n in g
og'zaki shakli ju d a qadimiy diniy tasavvurlar mahsulidir. 
C hu n k i undagi k o ‘p Tangrilik tushunchalari, insonning 
T angri darajasiga k o ‘tarilishi shundan dalolat beradi.
Sak tu rk lari d a v rid a b o s h q a q a v m larn in g diniy urf- 
o d atlari, m arosim larini o'zlashtirish q o r a la n g a n , h atto.
54

---

o ‘lim ja z o s i b ilan c h e k la n g a n . G e r o d o t n i n g « T arix »
kitobida saqlangan rivoyatda elga, uning urf-odatlariga 
h u rm a t va aksincha, unga xiyonatning tarixiy namunasi 
tasvirlanadi.