Alisher navoiy nom idagi samarqand davlat um versiteti a bdu r ash id a b d u r a h m o n o V



Download 7,93 Mb.
Pdf ko'rish
bet25/190
Sana16.03.2022
Hajmi7,93 Mb.
#496288
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   190
Bog'liq
abdurashid abdurahmonov turkiy adabiyotning qadimgi davri

« V ah iy»
B ib l iy a n i n g o x irg i k i t o b i d i r . U aziz P ir 
Y u h a n n o g a X u d o y o 'll a g a n b a s h o r a t d i r . « V a h iy » d a
o x irza m o n d a yuz beradigan m usibatlar, Iso M asihning 
olamga qaytishi, Y a ’ju j- M a ’juj, Dajjol, Qiyomat, Jannat 
va Jahan n am haqidagi tushunchalar lfodalanadi. «Vahiy»da 
xudoning osm on saltanati tasvirlangan. Osm on saltanati 
tasvirida turkiylarning K o ‘k Tangri dini ifodasining umumiy 
o'xshashlik tom onlari bor: O sm onda bir Taxt - Arshi a ’lo. 
U n d a olmos va la ’lga o'xshash yaltiroq bir siymo 
0
‘tiradi.
49


Uning tevaragida yana yigirma to ‘rtta taxt bor. Bu taxtlarda 
boshJarida oltin toj va oq kiyim kiygan yigirma t o ‘rt oqsoqol 
o'tiradi. Arshi a ’lo oldida xudoning yetti ruhi b o ‘lgan yettita 
m a s h ’al yonib turadi. U ning o ' r t a qismi va atro flarid a 
t o ‘r t t a j o n z o t h am b o r edi. B irinchi j o n z o t a rslo n g a, 
ikkinchisi buzoqqa o ‘xshar edi. uchinchi jonzotning yuzi 
o d a m s im o n , to 'r tin c h is in ik i esa u c h a y o tg a n b u r g u tg a
o 'x s h a r edi. Yigirma t o 'r t o q so qo l ham , jo n z o tla r ham
b arh ay o t siymo 
Tangriga sh u k ro nalar qiladi.
M uq ad d as kitobdagi bu tasvirni turkiylar turm ush tarzi 
n u q ta i nazaridan h am izohlash m um kin: Arshi a ’lodagi 
b arhayot siymo - turkiylarning K o‘k Tangrisi. Yigirma t o ‘rt 
oqsoqol - turkiylarning yigirma t o ‘rt qavm boshliqlari ruhi. 
Yigirma t o ‘rt oqsoqol turkiylar hayotida, davlat tuzumida 
alohida o ‘rin tutgan. U m um an, yigirma t o ‘rt soni turkiylar 
uchun o ‘ziga xos aham iyatga ega. Turkiylarning Xung-nu 
eli yigirma t o ‘rt u ru g ‘d an kelib chiqqan. Y igirm a t o ‘rt 
oqsoqol xunlarningsiyosiy hayotida, davlatni boshqarishida 
k a t ta m avqega ega b o 'lg a n . Y igirm a t o ‘rt oqso qo ln in g
d a v l a tn i b o s h q a r is h i T o ‘x ta m is h x o n d a v r l a r i d a h a m
s a q l a n i b q o lg a n . S h a r q iy x u n l a r , y a ’ni X u n g - n u l a r
m i l o d d a n o ld in g i ik k i n c h i a s r l a r d a y o q m u s t a h k a m
m am lak atg a ega b o ‘lgan turkiy qavm lardan hisoblanadi. 
U l a r M a r k a z iy O siy o d a ilk d a v la tla r in i q u r g a n la r id a
m am lakatni yigirma t o ‘rt q o ‘m o n d o n idora etgan.
Yetti m a sh ’al turkiylarning yetti bahodiri ruhi. Qofqaz 
t u r k i y l a r i m if o lo g iy a s ig a k o ' r a T a n g r i y e rg a t o ‘fon 
yuborishidan oldin faqat bir qari cholni ogohlantiradi. Choi 
s a n d iq sim o n qay iq d a o ‘z oilasini saq lab qoladi. Qayiq 
Qazbek ch o ‘qqisiga ko'tarilgach. to'fon t o ‘xtaydi. Cholning 
farzandlari dunyo b o ‘ylab tarqaladi. U yana yetti o ‘g ‘il 
k o ‘radi. U lar bir kuni ovga chiqishadi, am m o ularni yashin 
urib oMdiradi. T an g ri yetti b a h o d ir ruhini k o 'k k a olib 
chiqadi. Bu ruh yetti yulduz b o ‘lib porlaydi.
50


Tangri atrofidagi hayvon va qushlarga m on and tasvirlar 
h am diq q atg a sazovordir. U lard an birinchisi arslonsifat 
shohning ruhidir. Arslon va sher turkiylarning mudofaa, 
s h u n in g d e k , h a rb iy s a r k a r d a la r i tim so lid ir. T u r k iy la r
m ilod d an oldingi VII asrd a yashagan x o q o nlari Alp Er 
T o ‘n g a tim so lida arslo n d an h am kuchli b a h o d ir kishi 
siymosini ko'rishadi. «Vahiy»da arslonsifat ruhga hurm at 
b ila n q a r a l a d i . T a n g r i n i n g q o 'l i d a y e tti m u h r b ilan
m uhrlangan bir kitob bo'lib, uni ochish va yechishga qodir 
kishilardan biri arslon ismli odamdir. M uhrlarning buzilishi 
b ilan T a n g r in in g y o n id a o 't i r g a n t o ' r t j o n d o r - t o ' r t
shohning qiyofasi ochiladi. Birinchi m uh m in g buzilishi bilan 
arslonsifat shohning ruhi jon lan ad i va hayotga qaytadi. U 
oq otga minib, boshida toj, g'oliblik uchun yo 'lga otlanadi 
va unga g 'ala b a buyuriladi.
M u q ad d as kitobda Y a ’ju j - M a ’ju jlar haq id a ham so'z 
ketadi. Shayton Iso Masehning tirilish kuni ularni aldab, 
zindondan chiqaradi va xudoning aziz xalqiga qarshi jangga 
otlan tirad i. T angri o 't yog'd irib , ularni qirib tashlaydi. 
Y a ’j u j - M a ’ju j t u r k i y l a r n i n g j a n g o v a r u r u g ' l a r i d a n
hisoblanishi haqida tarix x ab ar beradi. Beruniy Iskandar 
Zulqarnaynning tarixiy faoliyati haqida so 'z yuritar ekan, 
u q o 'sh n i xalqlarni Y a ’ju j - m a ’ju jlar h u jum idan him oya 
qilish uchun devor qurdirganligini uqtiradi. Y a ’ju j-m a’jujlar 
beshinchi va oltinchi iqlimda yashovchi sharq turklarining 
bir sinfi deb t a ’riflangan. Tarixchi M u h a m m a d ibn Jarir at
- T abariy esa ozarbayjon hukm dori Y a 'ju j-m a ’jujlar yerini 
fath etganini yozadi.
« T a v r o t » d a ja h o n d a g i b a r c h a m illa tla rg a m a n su b
x a l q l a r n i n g
m u s h t a r a k
t u y g ' u l a r i ,
e ’t i q o d
va 
t u s h u n c h a l a r in i ifo d alo v ch i riv o y at h a m d a a f s o n a la r
m avjud. S h u lard an biri Olloh to m o n id a n yerga to 'f o n
jo'natilishi hodisasiga bag'ishlangan. Bu voqea m uqaddas 
d iniy k i t o b l a r d a n ta s h q a r i , k o 'p l a b ta rix iy
b ad iiy .
51


ju m la d a n , R a b g 'u z iy n in g «Qissasi R a b g ‘uziy», Alisher 
Navoiyning «Tarixi anbiyo va hukamo» kabi asarlarida ham 
o ‘z ifodasini topgan. «Bibliya»da t o ‘fon hodisasi haqida 
quyidagi rivoyat keltirilgan.
To fort. X udovand Nuhgci: «Sen butun xonadoning bilan
k e m a g a k irin g la r. C h u n k i bu n a si ora sidan, M en in g
nazarimda, solih bo ‘Igan yolg ‘iz seni topdim, - dedi.
-
Halol
bo ‘Igan har bir chorva tuyog ‘ining erkak va urg ‘ochi jinsidan
yettita da n, harom bo'lgan ehorvaning erka k va u r g ‘ochi
jinsidan esa ikkitadan olib, о ‘zing bilan kem aga kirgizgin.
Osmondagi parrandalarning ham erkak va urg ‘ochi jinsidan
yettitadan olib kirgizgin, toki butun yer yuzida yashovchi har
x il jonivorlardan tirik qolganlar bo ‘Isin. Chunki y e tti kundan
keyin M en yerga qirq kechayu qirq kunduz davom etadigan
yom g ‘iryog ‘diraman. О ‘zim bunyod etgan barcha mavjudotni
yer yuzidan qirib tashlayman».
Nuh esa Xudovandkeltirgan ham ma narsani bajo keltirdi.
Nuh umrining olti yuzinchi yili, ikkinchi oyining naq о ‘n
yettinchi kunida ulkan tubsizlik buloqlciri bari qaynay boshlab,
osm on qopqalari ochilib ketdi. K etid an yer yu zig a qirq
kechayu qirq kunduz yom g ‘ir yog 'di.
Ana shu kunning о ‘zida Nuh va uning о ‘g ‘illari Som, Xom
va Yofit (Y o fa s), Nuhning xotini bilan uchta kelini hammasi
birga kem aga tushdilar. Ular bilan birga barcha yovvoyi
hayvon, chorva va yerda qimirlovchi m ayda jonivorlar turlari,
shuningdek, barcha parranda turlaridan xilm a-xilpatli qushlar
kemaga kirdilar. H ayot ruhiga ega bo ‘Igan har bir maxluqdan
ju ft-ju ft bo ‘lib, Nuhning oldiga, kem aga о ‘tdilar. Xudo Nuhga
buyurganidek, kem aga kirgan har bir maxluqning erkak va
urg ‘ochijinsidan bor edi. Oxirida Xudovand Nuhning ortidan
eshikni yopib qo ‘ydi.
Oirq kun davomida yer yuzini to ‘Jon bosib, suvlar toshib,
kem aniyerdan yuqoriga ко ‘tardi. Yer yuzini bosayotgan suv
toshqini tobora kuchayib borar ekan, kem a suv yuzida suzib
52


yurar edi. Yer yuzidagi suv toshqini behad kuchayib, osmonu
falak ostidagi baland tog ‘lam ing ham masini qoplab oldi. Suv
toshqini tog'u tepalikdan o ‘n besh gaz yuqoriroq ko'tarilib,
ham m ayoqni ko 'm ib tashladi. Yer yuzida harakat qiluvchi
har bir m a xlu q - pa rran da ham, chorva h a m , y o v v o y i
hayvonlar ham, yerda qimirlovchi m ay da jonivorlar ham,
odamlar ham bir dan halok b o ‘Idi lar. Quruqlikda yashovchi
dimog 'ida hayot nafasi bor bo 'Igan har bir jo n zo t о ‘lib ketdi.
Yerda bor bo 'Igan butun mavjudot qirildi.
O d a m d a n to r tib c h o rv a g a ch a , y e r d a q im ir lo v c h i
m axluq da n to rtib , ко ‘kda uchuvchi qushgacha bari yer
yuzidan qirildi. Faqat Nuh va и bilan birga kem ada bo ‘Iganlar
tirik qoldilar. Yer yuzidagi suv toshqini b iryu z ellik kun davom
etdi.
Demak, «Tavrot» qadimgi turkiylarning h am e ’tiqodi, 
t a s a v v u r l a r i h a m d a ta r i x i n i o ‘r g a n i s h d a m u q a d d a s
yodgorliklardan sanaladi. Shu bilan birga qadimgi turkiy 
x a lq la r ijo d id a h am t o ‘fon m a v z u s ig a o id r iv o y a t la r
yaratilgan.

Download 7,93 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   190




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish