3.
K o ‘g.
M a h m u d K o s h g ‘a riy k o ‘g n in g u c h i n c h i
m a ’nosini shunday izohlaydi:
«Bir xil kulgiki, h ar shah ar xalqi orasida m ashhur b o ‘lib,
aytib yuriladi.
Bu yil bu ko‘g keldi
- bu yil bu kulgi chiqdi,
deyilishi kabi». D em ak , k o ‘g q u v n o q sh e’riyatni, s h o ‘x
musiqani ifodalagani kabi kulgili voqealar, hangomalar ham
shu atam a bilan yuritilgan.
« D o r o n in g S k ifiy a g a y u ris h i» qissasid ag i qiz iq arli
hangom a k o ‘g namunasi b o ‘lishi mumkin. Qissada shunday
bayon etiladi: «Forsiylar va skiflarningjanggi paytida kulgili
hodisalar ham yuz berib turdi. D oro suvoriylari eshak va
xachirlarini h am u ru s h g a ja lb etgan edi. E sh a k la rn in g
han g rash iy u , xach irlarn in g k o ‘rinishi skiflar D o ro n in g
q aro rg o h ig a h u jum qilishgan p ay td a forslarga qulaylik
t u g ‘d ir s a , a k s i n c h a s k i f l a r g a x a l a q i t b e r d i. S k if la r
343
m am lakati sovuq b o ‘lganligi sababli eshak va xachirlar bu
yurtda bo'lm as edi. Eshak nima ekanligini bilmagan skiflar
ularning baqiroqli ovozlarini eshitib, esankirab qoldilar.
Otlar esa eshakning ovozidan qo'rqib, orqaga tislanishi ham
aqlga sig‘mas hodisadir.
O t l a r e s h a k l a r n i n g h a n g r a s h i d a n q u l o q l a r i n i
d ik k ay tirish d i. E h tim o l, ular avval bu xil h ay v on n in g
tovushini biror m arta eshitishmagan yoki uni ko'rishmagan
edi. Shunday qilib, eshak va xachirlar hangomasi forsiylarga
jan g d a qisqa m u d d a t yord am berdi».
SAV
Bu adabiy atam a turkiy xalqlar o ‘rtasida bir necha ja n r
va tushunchalarning nomini ifodalagan. «D evonu lug‘otit
turk»da savga shunday izoh beriladi.
Sav - otalar so ‘zi.
Sav - qissa. Qadimgi voqealardan xabar berish.
Sav - hikoya. Biror voqeani aytib berish.
Sav - risola, xat, kichik kitobcha.
Sav - s o ‘z, nutq.
Sav - ilgarigi xabarlar, yangiliklarni yetkazuvchi nabi -
payg‘am b arg a h am savchi deyiladi.Chunki u bir qancha
xabarlar eshittiradi, yozilgan narsalami yetkazadi (III., 168).
Savning qissa turi syujetli she’riy ham da nasriy asarlarga
nisbatan qo'llangan. M iloddan oldingi davrlarda yaratilgan
« K o ‘ tai», «O lam ning yaratilishi», « D o ro nin g Skifiyaga
y urish i», « T o m ir qissasi» , « E o r p a t a ( e r la r d a n kuchli
ayol)lar» kabi asarlar, shuningdek, keyingi davr turkiy
adabiyotning mahsuli b o ‘lgan «O' g ‘uznoma», «Q o ‘rqit ota
k i t o b i » k a b i y ir i k h a j m l i d c s t o n l a r s a v - q i s s a n i n g
n a m u n a l a r i d i r . S h u n in g d e k , « D e v o n u l u g ‘o ti t tu r k »
k i t o b i d a t u r k x o q o n i S h u h a q i d a g i n a s riy a s a r h a m
keltirilganki, u ham bu jan rn in g rtamunasi b o ‘la oladi.
344
Y uqorida sav
Do'stlaringiz bilan baham: |