|
Sinov savollari:
1.
Kosmik nurlarining neytron komponentasini qayd qilish usulini
tushuntiring?
2.
Neytron monitorlarini tuzilishi va ishlashini tushuntiring?
3.
Neytron monitoridagi parafin nima uchun kerakdir?
4.
Neytron monitorlaridagi qo’rg’oshin nima uchun ishlatiladi?
5.
Nima uchun neytron monitorini lokal detektorlari deyiladi?
6.
Qayd qilingan eksperimental natijalar nima uchun qayta ishlanadi?
129
MASALA VA MASHQLAR TO’PLAMI
1.
Koinotning yoshini 10 milliard yilga teng deb olib, Metagalaktikaning
o’lchamini aniqlang. (Javob: 10
28
sm)
2.
Xabll doimiysini qiymatini
Мпс
с
км
/
55
-ga teng deb olib,
Metagalaktikani yoshini aniqlang. (Javob: 1,8
10
10
yil)
3.
Metagalaktikaning yashash vaqti davomida yorug’lik tezligiga teng tezlik
bilan tarqaluvchi kosmik zarralarni bosib o’tgan masofasini hisoblang.
(Javob: 2,5
10
26
sm=2,6
10
8
yil)
4.
Xabll qonunidan foydalanib, Metagalaktikani kengayish tezligini hisoblang.
5.
2-chi tablisada keltirilgan eksperimental natijalarga ko’ra birlamchi
protonlar va bor yadrolarining, 100 Gev dan 10 Tev gacha energiya
intervalida, energetik spektrini ko’rsatkichini aniqlang. Spektrlarning
approksimasion analitik formulalarini hosil qiling.
6.
Birlamchi kosmik nurlar energetik spektrlarini (2.7) approksimasion
ifodalariga ko’ra energiyasi 10
15
ev – dan katta bo’lgan zarralarning absolyut
intensivligini aniqlang.
7.
Birlamchi kosmik nurlar energetik spektrlarini (2.7) approksimasion
ifodalariga ko’ra energiyasi 10
15
ev va 10
16
ev dan katta bo’lgan kosmik
zarralarni intensivliklarini solishtiring
8.
Faraz qilamizki, optik metod yordamida galaktika markazida o’ta yangi
yulduzning chaqnashi qayd etilgan. Yadro reaksiyalari natijasida neytrino
impulsi hosil bo’lgan neytrinolarni qayd qilish yer osti stansiyalarida
energiyasi
МэВ
E
30
~
bo’lgan neytrino qayd qilingandan
с
1
10
dan keyin
energiyasi
МэВ
E
10
~
li neytrino qayd etilgan. Bunday neytrinoning
massasini baholang.
9.
Energiyasi 100 Gev bo’lgan proton galoda, energiyasini yo’qotishigacha
qancha vaqt bo’lishi mumkin? 100 Mev energiyali protonchi?
10.
Magnit maydoni 10
-6
Gs bo’lgan galaktikadan 10
6
– 10
8
gs chastota
intervalida sinxrotron radioto’lqin qayd etilgan. Bunday nurlanishni qanday
energiyali elektronlar hosil qiladi?
11.
Samarqandda atmosfera bosimining o’rtacha qiymati 940 gr/sm
2
ni tashkil
etadi. Samarqandning dengiz suvi sathidan balandligini aniqlang.
12.
Samarqanddagi o’rtacha harorat 20
0
S va atmosfera bosimi 940 g/sm
2
uchun
Molyer radiusini qiymati r
1
=90 m ni tashkil etadi. Yoshi S=1,4 bo’lgan,
zarralar soni N
e
=10
6
bo’lgan keng atmosfera yog’dusini fazoviy
taqsimlanish funksiyasini, yog’du o’qidan 40 metr masofagacha hisoblang.
13.
(6.7) approksimasion funksiyalar bilan ifodalangan yog’du zarralar soni
bo’yicha spektrlaridan foydalanib, birlamchi kosmik nurlarni energetik
spektrlarini hisoblang va (2.7) funksiyalar bilan solishtiring.
130
14.
Quyosh massasi 2
10
33
kg, radiusi 7
10
10
sm ga tengdir, uning muhitini
o’rtacha zichligini, radiusini yarmiga teng chuqurligidagi bosimini va
temperaturasini aniqlang.
15.
Yer atmosferasidan tashqarida o’tkazilgan o’lchashlarning natijalariga va
Quyosh spektridagi energiyaning taqsimlanishiga ko’ra aniqlangan Quyosh
doimiysining qiymati (1367
6) Vt/m
2
, yoki 2 kal/(sm
2
min) ekanligi
aniqlangan. Quyosh doimiysini qiymatiga ko’ra quyosh yorqinligini va
uning effektiv temperaturasini aniqlang?
16.
Energiya har tomonga radiusi r=1a.b.=149,6
10
9
m bo’lgan sfera sathidan
hamma tomonga o’tayapti. Shuning uchun bu sferaning har bir m
2
– ga
S
o
1,37
10
3
vt energiya to’g’ri keladi. Shuning uchun, Quyosh yorqinligi
L=S
o
4
r
2
3,86
10
33
erg/s bo’ladi. Bunga ko’ra aniqlangan Quyosh effektiv
temperaturasi
5770 K bo’ladi. Yer, Quyosh tomonidan nurlayotgan bu
energiyaning 5
10
-10
hissasini oladi.
17.
Ma’lumki, Quyosh energiyasining manbai vodorodning geliyga aylanish
reaksiyasidir. Bunday aylanishlarning mexanizmiga bog’liqsiz har bir
4
4
He
P
siklida o’rtacha hisobda Q
26,7 Mev yadro energiyasi ajralib, bu
energiya oxir oqibat Quyosh sathidan, issiqlik energiyasi ko’rinishida
nurlanadi. Quyosh yorqinligi qiymatini hisobga olib, Yer yuzida neytrinolar
oqimini
N
qiymatini baholang.
18.
Q porsiya energiyaning Quyosh sathidan nurlanishi ikkita neytrinoning
nurlanishi bilan o’tishini nazarda tutib, 1 sekund davomida Quyoshdan
chiqayotgan neytrinolar oqimi quyidagicha bo’lishini topamiz:
.
/
10
8
,
1
2
38
с
нейтрино
Q
L
N
19.
Energiyasi 10
10
ev bo’lgan protonlarning magnit qattiqligini hisoblang.
20.
Sharq tomonidan kelayotgan musbat zaryadlangan kosmik zarracha, ekvator
tekisligida perpendikulyar joylashtirilgan pribor tomonidan qayd qilinishi
uchun, qanday impulsga ega bo’lishi kerak?
21.
3-chi tablisada Samarqand neytron supermonitori yordamida qayd etilgan,
kosmik nurlarning bir soat davomida o’rtachalashtirilgan 5 minutlik
intensivliklarining 3 sutkalik natijalari keltirilgan. Bu natijalarga ko’ra
barometrik koeffisiyent qiymatini aniqlang.
Jadval 3. Samarqand neytron supermonitorida qayd etilgan natijalar.
Vaqt
UT
Inten-
sivlik
I
i
Atmos.
bosimi h
i
Inten-
sivlik
I
i
Atmos.
bosimi h
i
Inten-
sivlik
I
i
Atmos.
bosimi h
i
1
32847
9332
31127
9327
30781
9390
2
32804
9331
30934
9337
30815
9387
3
32808
9332
30785
9350
30819
9386
131
4
32815
9332
30696
9360
30940
9386
5
32650
9331
30591
9370
31149
9387
6
32404
9322
30534
9333
31145
9380
7
32394
9326
30684
9379
31263
9377
8
32406
9320
30527
9383
31415
9369
9
32210
9313
30516
9382
31418
9360
10
32206
9305
30316
9386
311381
9358
11
32119
9303
30230
9392
31333
9355
12
32014
9300
30174
9398
31544
9352
13
31810
9303
39864
9408
31406
9360
14
31801
9306
29924
9415
31292
9348
15
31805
9310
29954
9420
31282
9348
16
31821
9312
30063
9419
31394
9347
17
31630
9313
30100
9416
31526
9348
18
31576
9313
29886
9415
31532
9347
19
31628
9314
29985
9414
31533
9344
20
31506
9316
30083
9413
31869
9340
21
31742
9318
30212
9411
32047
9334
22
31527
9320
30523
9402
32280
9331
23
31642
9322
30610
9396
32208
9393
24
31296
9324
30739
9394
32193
9320
22.
14-chi rasmdagi quvvatli spektrning T=24 soatlik davriga to’g’ri keluvchi f
(3soat)
-1
chastotani hisoblang.
23.
18-chi rasmdagi f(5 min)
-1
= 0,3 chastotaga to’g’ri keluvchi fluktuasiyaning
T davrini hisoblang.
132
Do'stlaringiz bilan baham: |
