Али Ҳасанов геосиёсат озарбайжончадан Бобохон муҳаммад шариф таржимаси Тошкент

Алексей Ефимович Вандам
нинг (1867-1933) 1912 
йилда нашр этилган 
“Бизнинг вазиятимиз”
асарини алоҳида қайд 
этиш жоиздир
2
. 
Россиянинг Евроосиѐдаги макон характеристикасини ҳаммадан 
олдин таърифлаб берган Вандам ғоят улкан ҳудудига қарамай, рус 
халқи бошқа халқларга қараганда оғир иқлим шароитида, ҳаѐт учун 
ноқулай жойда яшайди, деб ѐзган эди. Кейинчалик бу фикрини 
янада ривожлантирган олим қайд қиладики, жаҳон савдо 
йўлларининг узоқлиги, даҳшатли қаҳратон қиш ва совуқ иқлим, 
ботқоқ йўллар Россияни камбағалликка маҳкум этади ва ўз 
корчалонлик куч-ғайратини тўла ишга солишга имкон бермайди. Бу 
ҳолатлардан Ғарбнинг мулойим иқлимли халқлари мутлақо 
бехабардир. Россиянинг иссиқ денгизларга чиқиш йўллари 
1
Семенов Тян-Шанский В.П. Район и страна. М., 1928, с.160-161. 
2
Вандам А.Е. наше положение. // Геополитика и геостратегия. М., 2002, с.102. 

---

166 
бўлмагани учун, у ўз маҳсулотларини чет элларга чиқариб сота 
олмайди. Бу эса, ўз навбатида, унинг саноати ва ташқи савдосини 
баттар оғирлаштиради. Шунинг учун ҳам рус халқи доимо 
ғайриихтиѐрий равишда “қуѐш ва иссиқ сувга” интилган. Бу рус 
давлатининг ҳаѐтий макон учун курашини белгилаб берган. 
Михаил Васильевич Ломоносов
(1711-1765) рус классик 
геосиѐсатининг географик макон концепцияси ва Россиянинг макон 
характеристикасига салмоқли ҳисса қўшган муҳим шахслардан 
бири эди. Унинг машҳур “Шимол денгизлари бўйлаб турли 
саѐҳатлар ҳамда Сибир океанидан Шарқий Ҳиндистонга ўтиш 
йўлининг қисқача баѐни” (1763) ва “Шимолий Сибир океанидан 
шарққа кечув йўлларини ахтарган денгиз қўмондонлиги 
зобитларига намунавий қўлланма” (1765) рисолалари чинакам 
геосиѐсий ва геостратегик йўл хариталари бўлган. 
5.4. Рус геосиѐсатининг континенталь асоси: