Али Ҳасанов геосиёсат озарбайжончадан Бобохон муҳаммад шариф таржимаси Тошкент

В.Ф.Гловачев
(“Тарих асосида Россия учун 
флотнинг аҳамияти ҳақида” асарининг муаллифи), 
С.А.Скрегин 
(“Денгизчилик ва рус давлатининг тараққиѐтига унинг таъсири”), 
вице-адмирал, денгизчилик соҳасида йирик назариѐтчи, этнограф, 
иқтисодчи ва сиѐсатчи 
В.М.Головнин
(“Капитан Гловниннинг 
1811, 1812, 1813 йилларда япон асирлигидаги можаролари 
тўғрисидаги қайдлари”), флот катта лейтенанти, денгиз тарихчиси 
Е.Н.Квашнин-Самарин
(“Рус заминида денгиз ғояси. Ҳарбий-
денгиз нуқтаи назаридан Пѐтрга қадар Россия тарихи”) ва бошқа 
таниқли назариѐтчилар ва стратегларининг асарларини рус ҳарбий-
стратегик геосиѐсатининг манбалари сифатида кўрсатиш мумкин.
Е.Н.Квашнин-Самарин 
Милютиннинг баъзи геостратегик 
ғояларини ривожлантирди ва Россия тарихида флотнинг катта 
аҳамияти масаласини тадқиқ қилди. У Россиянинг асосий 
манфаатлари денгиз орқали рўѐбга чиқишини ҳали кўплар 

---

160 
тушунмайди, ҳолбуки, флот бу манфаатларни ҳимоя этишнинг энг 
ишончли воситасидир деб ѐзган эди. 
Квашнин-Самарин ўша давр денгиз тарихининг айрим 
геостратегик масалалари ва геосиѐсий муаммоларини батафсил 
тадқиқ этди. Унинг Россия давлатчилигининг VIII асрдан XVIII 
асргача шаклланишида флотнинг роли ва аҳамиятига бағишланган 
асарини тадқиқотчилар ҳақли равишда ўша давр геосиѐсатининг 
қўлдан тушмайдиган китоби, деб атаганлар. 
В.М.Головниннинг геосиѐсий ва геостратегик характердаги 
асарлари ўша вақтда Россиядагина эмас, балки бутун Европада ҳам 
энг кўп ўқиладиган китоблар сирасидан эди. Унинг 1861 йилда 
Санкт-Петербургда нашр этилган 
“Россия флотининг 1824 йилдаги 
аҳволи ҳақида” 
асарида баѐн этилган геосиѐсий ғоялар ҳозиргача 
тадқиқотчилар эътиборини жалб этиб келмоқда. 
Милютин геосиѐсий доктринасини тўлалигача қабул қилган