Али Ҳасанов геосиёсат озарбайжончадан Бобохон муҳаммад шариф таржимаси Тошкент

Вандам ва Квашнин-Самарин 
Россиянинг асосий геосиѐсий, 
геостратегик рақиби – Англиядир, деб таъкидлашган. Уларнинг 
фикрича, бу мамлакат билан қарама-қаршилик жаҳон геостратегик 
манзарасини белгилаб беради. 
Ҳар иккала стратег олим денгиз ва қуруқликдаги давлатларнинг 
қарама-қаршилиги ҳақида фикр юритдилар ва очиқ сўзладилар. Бу 
масала ҳақида улар ва бошқа бир қанча рус геостратеглари инглиз-
саксонларнинг жаҳон ҳукмронлиги йўлида рус халқи асосий 
рақибдир, деб ѐзишди. Уларнинг асосий мақсади – русларни Тинч 
океани қирғоқларидан Сибир ичкарисига, Россияни эса Осиѐдан 
Шимол томонга, шимолий меридианнинг 30 ва 40-даражасида 
жойлашган ерларга ҳайдашдан иборат эди. 
Рус сиѐсатчиларига амалий тавсиялар берар экан, Вандам ѐзган 
эдики, инглиз-саксон экспансиясига қарши туриш учун 
қуруқликдаги давлатларнинг ҳарбий қудратини ошириш керак, бу 
Британия империяси кучларига, инглиз мустабидлигига қарши 
мувозанатни сақлашга кўмаклашади. Рус геосиѐсатчисининг 
фикрича, Россия, Франция ва Германия ана шундай коалиция 
тузиши мумкин. 
Кўниб 
турибдики, рус стратегик ва ҳарбий-стратегик 
концепцияларида оригинал назарий ва миллий-мафкуравий 
ѐндашувлар асосида ўша вақтнинг турли геосиѐсий тафаккур 
арбоблари макон учун кураш, давлатларнинг тараққиѐти ва ҳарбий 
ҳаракатларда табиий-географик омилларнинг роли, ҳарбий 

---

161 
операцияларда топография, ҳудуддаги аҳолининг таркиби, 
иқтисодиѐтнинг аҳволи, давлат тузилмаси, ҳарбий бошқарув, 
иқлим, этнология, фалсафа ва ҳатто дин ва илоҳиѐтнинг мамлакат 
геосиѐсий вазиятига таъсири масалаларини тадқиқ этдилар. 
 5.3. Рус классик геосиѐсатида макон ва ҳудуд 
 
масалалари 
Тадқиқотчилар таниқли саѐҳатчи географларнинг асарлари ўша 
вақтдаги рус классик геосиѐсати ривожига жиддий таъсир 
кўрсатган муҳим манбалардан бири бўлган, деб ҳисоблайдилар. 
Улар орасида таниқли рус географ олими ва саѐҳатчиси 
А.И.Воейков
нинг 
“Тинч овеани Ер куррасининг асосий денгиз йўли 
бўладими?”
ва атоқли саѐҳатчи, географ ва демограф