Али Ҳасанов геосиёсат озарбайжончадан Бобохон муҳаммад шариф таржимаси Тошкент

Дунѐ иқтисодий тартиботи
– Трансмиллий капитал ва унга 
қарашли институтлар устунлик қиладиган жаҳон тартиботи. ХХ 

---

459 
асрда Ғарбда барча давлатлар ва халқларни ягона жаҳон 
ҳукуматига бирлаштиришни кўзда тутадиган геосиѐсий мафкура 
шаклланди. Бу мафкура жаҳон гегемонлигига интилаѐтган АҚШда, 
айниқса, кенг ѐйилди. Мондиал ташкилотлар орасида “Халқаро 
Муносабатлар Кенгаши”, “Бильдерберг клуби” ва “Уч томонлама 
комиссия” алоҳида ажралиб туради. Халқаро иқтисодий 
муносабатларда трансмиллий корпорациялар билан бирга жаҳон 
валюта-молия системасининг Бреттон-Вуд институтлари ва Жаҳон 
Савдо Ташкилоти муҳим роль ўйнайди.
“Дунѐ-система” геосиѐсий мактаби 
– Бу мактабнинг ибтидоси 
И.Валлерстайн ва Ф.Бродел асарларидан бошланган. Анъанавий 
куч геосиѐсатининг маҳдудлигига қарши жавоб тарзида 
шаклланган ва асосий эътиборини геоиқтисодий ѐндашувга 
қаратган. “Дунѐ-система” ѐндашуви тарафдорлари ягона дунѐ-
иқтисодиѐтга халқаро муносабатларнинг давлатлар сиѐсатини 
белгилаб берувчи алоҳида субъекти сифатида қарайдилар.
 Дунѐ (жаҳон) тартиботи
– Шаклланган кучлар нисбатини акс 
эттирадиган жаҳон (халқаро муносабатлар) геосиѐсий тузилмаси. 
Тузилма 3 – икки қутбли, кўп қутбли ва бир қутбли классик 
моделга асосланади. Иккинчи Жаҳон урушидан кейин улкан 
давлатларнинг икки қутбли системаси жаҳон тартиботини белгилаб 
берган эди. Баъзи радикал концепциялар америка ижтимоий модели 
ва трансмиллий корпорацияларнинг тантанаси асри кириб келди 
деб башорат қилмоқда. XXI асрни Хитой асри дейдиганлар ҳам 
бор. 
ЕВРОМАР (цивилизацияларнинг Евроосиѐ маргинал 
зонаси) – 
Катта кўпўлчамли макон назарияларининг асосий 
тушунчаларидан бири. Маданиятлар диалогининг боғланиш зонаси, 
инсоният маънавий ривожининг муҳим ҳаракатлантирувчи кучи 
ҳамда айни вақтда бир-бирини ўзаро тушунмаслик ва 
гумонсирашнинг қизғин жабҳаси. Эксцентрик социомаданий 
системаларнинг асоси, очиқ жамиятнинг “денгиз стихияси”га ва 
ғарблаштиришга қарши тўсиқ.
Евромарказчилик
– Жаҳон тараққиѐтида Ғарбий Европа 
маданиятининг марказий ўрин эгаллашини асослаб берувчи 
геосиѐсий концепция. Ғарбий Европа цивилизациясининг Буюк 
географик кашфиѐтлар давридан буѐн жаҳонда бирлаштирувчи 
роль ўйнашини даъво қилади. Бироқ Европа маданиятининг 
“маънавий устунлиги” Осиѐ ва Африка халқлари томонидан рад 

---

460 
этилади. Бу ҳаракат тарафдорларининг фикрича, жаҳонда энг қонли 
иккита жаҳон урушини келтириб чиқариш учун масъул бўлган 
Европанинг бошқа халқларга ақл ўргатишга маънавий ҳаққи йўқ.