Али Ҳасанов геосиёсат озарбайжончадан Бобохон муҳаммад шариф таржимаси Тошкент

 Демократиянинг султонлик модели 
– Советлардан кейинги 
маконда пайдо бўлган баъзи мустақил давлатлар ва Россиядаги 
баъзи мухтор жумҳуриятларнинг ўзгариши (трансформацияси) 
натижаси. Президентлар (замонавий маънода) ѐки султон ва хонлар 
(ўрта асрлардаги маънода) демократик йўл билан ҳокимият 
тепасига келадилар ва хазина бўшаб ѐтганига қарамай, давлат 
имтиѐзларини инъом этадилар ѐки ҳокимиятга ижобий қараган ва 
сайлов вақтида моддий хизмат кўрсатган маҳаллий корпоратив 
гуруҳларнинг ноқонуний бойишига рухсат берадилар.
 Денгиз
– АҚШ адмирали ва тарихчиси Альфред Мэҳен 
ишлатган, талассократияни билдирадиган геосиѐсий атама.
Денгизмар (моремар)
– Кўпўлчамли катта маконлар 
назариясининг геосиѐсий ва геоиқтисодий тушунчаларидан бири. 
Қуруқлик-денгиз (океан) минтақасининг қирғоқ ѐки туташув 
(маргинал) зонаси. Ер куррасини ўзлаштириш ва геосиѐсий, 
геоиқтисодий ўчоқлар барпо этишнинг тарихий плацдарми. Денгиз 
ва океанларнинг соҳил зоналари давлатнинг геосиѐсий ва 
геоиқтисодий қудрати қарор топишида ғоят муҳим роль ўйнайди. 
Агар мамлакат “денгизга очиқ” тарзда ривожланса, шунга мос 
равишда унинг қудрати ҳам ошиб боради. Агар мамлакат биқиниш 
йўлига ўтса, коммуникация функцияларини йўқотиши оқибатида 
унинг таназзулга учраш хавфи пайдо бўлади. Денгиз ва 
океанларнинг соҳил зонаси – асосий геосиѐсий маррадир. Ер 
курраси ҳарбий қудрати, иқтисодий ва демографик қутбларининг 
йирик марказлари айни шу ерда жойлашган. 
 Денгиз 
–
Қитъа
– Анъанавий геосиѐсатнинг асосий 
объектларидан бири. Жаҳоннинг бир-бирига қарши денгиз ва 
қуруқлик давлатларига бўлинишини акс эттиради. Ф.Ратцель Ғарб 
ѐки атлантика дунѐсини “денгиз қароқчилари” асос солган денгиз 
цивилизациясига киритган эди. Ҳаракатчан ва иқтисодий самарали 
денгиз коммуникациялари, ҳарбий ва савдо флотига эга бўлган 
денгиз давлатлари Жаҳон океани қирғоқларидан янги ерларни 
мустамлакага айлантириш марраси сифатида фойдаландилар. 
Денгиз давлатлари денгизчилик учун эркинликни, бўғозлар ва 
денгизларнинг эркин, бандаргоҳ ва денгизбўйи ҳудудларининг 
“очиқ” бўлишини, савдо эркинлигини таъминлайдиган турли 
имтиѐзларни 
талаб 
қиладилар. 
“Денгиз 
мантиғи” 
“очиқ 
жамият”нинг асосий тамойилларидан бирига айланди. 

---

458