Али Ҳасанов геосиёсат озарбайжончадан Бобохон муҳаммад шариф таржимаси Тошкент

Жаҳон мустамлакачилик ҳаракатининг 
 
 
даврлари, тавсифи, зиддиятлари ва Вестфаль
 
 
 
 
системасининг инқирози 
Тарихий адабиѐтларда жаҳон мустамлакачилик ҳаракати 
қуйидагича даврлаштирилади ва тавсифланади: 
- 
Биринчи давр
1494-1600 йилларни қамраб олади. Бу 
давр “рақобатсиз мустамлакачилик” дея тавсифланади. 
Аввало Испания ва Португалия, сўнгроқ уларга қўшилган 
Голландия ва Англия мустамлакачилик ҳаракатининг бу 

---

336 
даврдаги асосий мақсади Европа ва Латин Америкаси
мамлакатлари ва давлатларини ғорат этишдан иборат бўлди. 
Мазкур даврда мустамлакачилар олдин Европанинг бошқа 
мамлакатларида, сўнгра бошқа қитъалардаги мустамлакаларида 
“капитализм қурилиши”га фаол раҳбарлик қилдилар. Айни шу 
мамлакатларда янги ишлаб чиқариш ва ижтимоий-иқтисодий 
муносабатлар, капиталистик тартиблар вужудга келди ва кейин 
экспорт қилинди. Ҳар бир мустамлакачи давлат босиб олган 
ерларида ўз турмуш тарзи, тили, дини, ижтимоий-иқтисодий ва 
меҳнат муносабатларини зўрлаб тиқиштирди, маҳаллий аҳолини ўз 
анъанавий турмуш тарзидан воз кечишга мажбур қилди. 
-
Иккинчи давр 
1600-1800 йилларни қамраб олади. Бу даврда 
тилга олинган давлатлардан ташқари Франция, Дания, 
Швеция ва Пруссия ҳам мустамлакачилик ҳаракатига 
қўшилди. 
Кариб 
ва 
Шимолий 
Америка, 
Африка, 
Ҳиндистоннинг бандаргоҳлари ва каттагина ҳудуди босиб 
олинди. 1783 йил 3 сентябрда Версалда АҚШ (1776 йилда ўз 
мустақиллигини эълон қилган эди), Буюк Британия, Франция, 
Испания ва Голландия ўртасидаги шартнома имзоланди. Бу 
шартнома билан Латин Америкаси ва Кариб ҳавзасидаги 
мустамлакачилик ҳаракатининг натижалари ва шартлари 
аниқлаб 
олинди. 
Мазкур 
шартнома 
жаҳондаги 
мустамлакачилик ҳаракатининг иккинчи босқичини якунлаб 
берди. 
-