Али Ҳасанов геосиёсат озарбайжончадан Бобохон муҳаммад шариф таржимаси Тошкент

иккинчи 
қадам
бўлди. 
Шаклланаѐтган давлат бошқаруви моделидаги фарқлар 
XV-XVIII асрларда Европада миллий давлатлар қурилиши ва янги 
геосиѐсий тузилманинг вужудга келиш жараѐнига таъсир кўрсатган 
асосий омиллардан бири ҳисобланади. Европа давлатлари ўз 
миллий характерлари, урф-одатлари, анъаналари ва тарихий 
хусусиятларига мувофиқ равишда давлат бошқарувининг иккита: 
“мутлақ монархия” (Франция, Пруссия, Австрия, Испания, Россия) 
ва “конституцион монархия” (Буюк Британия, Голландия ва б.) 
типини яратишди. Ички бошқаруви ва ташқи алоқаларида муайян 
тафовутлар бўлишига қарамай, давлатнинг ҳар иккала шакли ўз 
миллий манфаатларини ҳимоя қилишда бирдай қаттиқ сиѐсат 
юритди. Бу янги геосиѐсий тузилмани шакллантириш йўлидаги 
учинчи қадам
ҳисобланиши мумкин. 
Янги даврда геосиѐсий тузилма ва давлатлараро муносабатлар 
системасининг шаклланишига таъсир кўрсатган асосий ҳодиса –
Вестфаль сулҳи
ва у томонидан барпо этилган халқаро ҳуқуқ 
нормалари бўлди. 
Диний, 
миллий, 
ҳудудий, 
уруғчилик 
ва 
сулола 
манфаатларининг зид келиши ва бошқа сабаблар натижасида 1618 

---

329 
йилда бошланган ва, айтиш мумкинки, Европанинг деярли барча 
давлатлари иштирок этган Ўттиз йиллик урушнинг тугаши ҳамда 
1648 йилда Вестфаль сулҳ битимининг имзоланиши билан янги 
тарихий давр бошланди. Бу давр тарихий адабиѐтларда 
негизида 
миллий давлат тузилмаларининг ўзаро манфаатлари турадиган 
янги халқаро муносабатларнинг шаклланиши
даври дея 
баҳоланади.
Европада асос солинган, бир миллатга ва тилга мансуб 
аҳолининг ягона миллий ҳудудда давлат барпо этиши ғояси бошқа 
миллий давлатларнинг айни ҳуқуқларини ҳурмат қилиш ва 
уларнинг ўзаро манфаатлари мувозанатини ҳимоя этиш 
тамойиллари Вестфаль сулҳидан бошлаб бутун жаҳонга ѐйилди. 
Вестфаль сулҳи Европада яратилган янги давлатлар ва бошқа 
ҳуқуқий субъектлар орасида илк халқаро ҳуқуқни ва бу ҳужжатга 
ҳавола системасини шакллантирди. Мазкур ҳужжатга мувофиқ: 
-
ҳуқуқнинг ҳар бир субъекти (давлат) ўз ҳудудида мутлақ 
ҳокимиятга эга; 
-
ҳар бир давлат ўз ички ва ташқи сиѐсатини мустақил 
белгилайди ҳамда бошқа давлатларнинг ана шундай ҳуқуқини 
тан олади; 
-
миллий давлат ўз иқтисодий, ижтимоий ва маданий 
стратегиясини 
белгилашда, 
жумладан 
дипломатик 
институтларни барпо этишда тўла мустақилдир, у бошқа 
давлатларнинг ана шундай ҳуқуқларига ҳурмат билан қараши 
ва уларнинг ички ишларига аралашмаслиги лозим. 
Вестфаль сулҳ битимига мувофиқ, геосиѐсатнинг таянч 
категорияларидан бўлган