Али Ҳасанов геосиёсат озарбайжончадан Бобохон муҳаммад шариф таржимаси Тошкент

ҳарбий-
стратегик назария
иккинчи асосий концепция ҳисобланади. 
Тадқиқотчилар бу назарияни геосиѐсатнинг иккинчи асосий қонуни
ва манбаси дея баҳолашади. 
Европа Уйғониш даврининг буюк мутафаккири, итальян 
файласуф олими 
Николо Макиавелли
(1469-1527) сиѐсий 
адабиѐтларда кўпроқ 
реалистик ва позитив
геосиѐсий назария деб 
юритиладиган 
ҳарбий-стратегик 
концепциянинг 
асосчиси 
ҳисобланади. У “Давлат” номли асарида халқаро муносабатлар ва 
давлатлараро алоқаларни позитив тушуниш назариясини таклиф 
қилган, бу муносабатлар ва алоқаларнинг реал манзараси ва 
мақсадларини шу асосда ѐритган ҳамда давлатларнинг миллий 
манфаатларга асосланадиган ташқи сиѐсати куч қўллаш йўли билан 
олиб борилади, деган хулосага келган
2
.
Макиавеллининг 
геосиѐсий ғоялари кейинчалик голланд 
саркардаси, геостратеги ва олими, Пруссия ва Россия қўшинлари 
таркибида Наполеонга қарши урушда иштирок қилган генерал 
Карл фон Клаузевиц
нинг (1780-1831) уч жилдлик “Уруш 
тўғрисида” номли асарида ривожлантирилди.
Бошқа-бошқа даврларда яшаган бўлишидан қатъий назар, бу 
олимларни давлат бошқаруви ва давлатлараро алоқаларга “қатъий 
ѐндашув” позицияси бирлаштиради. 
Ҳарбий-стратегик назария тарафдорларининг фикрига кўра, 
давлат ўз манфаатлари ва хавфсизлигини ҳарбий куч ишлатиш ѐки 
мажбур қилиш йўли билан таъминлаши мумкин. Уларнинг нуқтаи 
назарича, ҳар бир давлатнинг ички бошқарув ва давлатлараро 
муносабатларга оид муайян нормалари бўлиши ва улар давлат куч-
қудрати билан муҳофаза қилинмоғи лозим. Мазкур нормаларнинг 
ҳимоясини таъминлаш бўлса, ҳарбий таҳликани туғдиради
3
. 
Европанинг идеалист геосиѐсий назариячилари ҳисобланган 
баъзи маърифатпарвар файласуфлар (жумладан И.Кант, Вольтер, 
Монтескье ва бошқалар) у даврда айни “уруш билан қўрқитиш” 
назарияси 
тарафдори 
бўлган 
реалист 
геосиѐсатчиларнинг 
1
Тихонравов Ю.В. Геополитика. М., 1998, с.40. 
2
Қаранг: Геополитика. Антология. М., 2006, с.105-106. 
3
Колосов В.А., Мироненко Н.С. Геополитика и политическая география. М., 2005, с.34-35. 

---

37 
“ғайриинсоний” қарашларини қаттиқ танқид қилдилар ва уларнинг 
бу позициясига “ғайриахлоқий” дея баҳо бердилар. 
Янги давр файласуфи, немис олими