Али Ҳасанов геосиёсат озарбайжончадан Бобохон муҳаммад шариф таржимаси Тошкент

 Геосиѐсий майдон устидан назорат:
Бу категория давлат 
томонидан муайян ҳудудлар, уларни бошқариш ва ўзлаштириш, шу 
жумладан мазкур ҳудуднинг ташқи дунѐ билн алоқалари ривожи 
устидан назорати даражаси билан тавсифланади. Геосиѐсий майдон 
устидан назоратнинг турли шакллари мавжуд. Ҳарбий, сиѐсий, 
иқтисодий, демографик, коммуникация, диний ва шу каби назорат 
шакллари қадимги даврлардан буѐн маълумдир. 
ХХ аср охирларидан бошлаб геосиѐсий дунѐда назоратнинг 
янги – ахборот-мафкуравий, технологик, маданий-цивилизациявий 
турларининг роли ошиб бораѐтгани ҳақида бемлол гапириш 
мумкин. 
Умуман, тадқиқотчилар макон устидан назорат механизмлари 
ва шаклларини тадқиқ қилишни ўзларининг асосий вазифаси деб 
ҳисоблайдилар ва
макон устидан назорат механизмлари ва 
шакллари тарихий даврнинг у ѐки бу босқичига боғлиқ ҳолда 
ўзгариб боради
, деб билишади. Улар буни қуйидагича изоҳлашади: 
- биринчидан, макон устидан ѐппасига назорат концепцияси 
аввалги “метрополия – мустамлака” системасига хос эди; бугунги 
кунда у “геосиѐсий чизиқлар”, яъни коммуникациялар, моддий-
техника ва савдо айланмаси, ахборот оқимлари, геосиѐсий базалар 
ва ҳоказоларга ўз ўрнини бўшатиб берди; 
- иккинчидан, илгари чексиз ҳукмрон бўлган ҳарбий назорат 
борган сари иккинчи ўринга тушиб бормоқда ва иқтисодий назорат 
биринчи ўринга чиқмоқда ҳамда буюк давлатларнинг иқтисодий 
манфатлари улар таъсир доирасининг, геосиѐсий ва геостратегик 
қудратининг асосий кўрсаткичига айланмоқда.
ХXI 
аср 
бошидан 
қатор 
тадқиқотчилар 
халқаро 
муносабатларнинг 
геосиѐсий парадигмаси
дан (баҳолаш схемаси) 
геоиқтисодий 
парадигмаси
га 
тўла 
ўтиши 
ғоясини 
ривожлантирмоқдалар. Америка олими Э.Люттвак, итальян 
олимлари К.Жак ва П.Савон, россиялик тадқиқотчи Э.Г.Кочетов 
кабиларнинг фикрича, ҳозирги дунѐ аллақачондан бери эски 
геосиѐсий қонунлар эмас, балки янги – геоиқтисодий қонунлар 
асосида яшай бошлаган. Улар буни шу билан изоҳлайдиларки, 
ҳозирги давлатлараро конфликтларнинг илдизлари асосан макон ва 
ҳарбий хавфсизлик манфаатлари соҳасида эмас, балки у 
1
Қаранг: Плешаков К.В. Геополитика в свете глобальных перемен // Международная жизнь. М., 1994, № 10, 
с.32-34. 

---

245 
иқтисодиѐт, бизнес, тижорий манфаатлар, моддий қадриятлар, 
ѐқилғи, энергетика ва хом ашѐ, технологиялар ва инновациялар 
соҳасига тез ўтиб бормоқда. Буларнинг ҳаммаси