Али Ҳасанов геосиёсат озарбайжончадан Бобохон муҳаммад шариф таржимаси Тошкент

1.5. Ўрта асрлар ва Янги даврда Европада 
асосий геосиѐсий таълимотлар ва назариялар 
 
Баъзи тадқиқотчилар классик геосиѐсат манбалари фақат Янги 
даврдаги Европа мутафаккирлари, сайѐҳлари, ҳарбий стратеглари 
ва бошқа илғор кишилари асарларида ўз аксини топган, деб даъво 
қиладилар. Қилинган умумлашмалар натижасида айтиш мумкинки, 
Европада геосиѐсий ва халқаро муносабатлар соҳасидаги у 
даврнинг барча тадқиқотларини иккита асосий гуруҳга – 
идеалистик ва реалистик назарияларга ажратиш мумкин. Қадимги 
даврлардан то ҳозирги вақтга қадар барча макон ва географик 
омилларнинг халқаро муносабатларга татбиқи ва унинг 
моҳиятининг тадқиқи фақат мана шу иккита ѐндашув доирасида 
олиб борилган ва муайян натижаларга келинган. 
1
Цицерон. Диалоги.М., 1994, с. 36. 
2
Страбон. География. М., 1994, с. 7. 

---

30 
У давр адабиѐти ва геосиѐсий тафаккурида мавжуд бўлган 
реалистик ва идеалистик жараѐнларининг ҳаммаси, жамият ва 
давлатнинг келиб чиқишининг таҳлили, инсоният тараққиѐтининг 
босқичлари ва умуман, тарихий жараѐн учта – 
географик 
детерминизм, ҳарбий-стратегик ва мулкий ѐндашув 
геосиѐсий 
назария доирасида таҳлил этилган.
Р.Т.Мухаевнинг фикрича, ўрта асрларда (V-XV асрлар) Европа 
геосиѐсатга тааллуқли барча тадқиқотлар асосан 
идеалистик 
характер
га эга бўлган. Макон, география ва инсон ўртасидаги 
алоқаларнинг моҳиятини христиан диний марказлар “парвардигор 
томонидан ўрнатилган тартибот, унга реал кишиларнинг аралашуви 
гуноҳ, фақат Буюк Яратган томонидан танланган кишиларгина бу 
ишга аралаша оладилар” деб уқтирардилар. Черков ва унинг 
назариячилари ақидаларига асосланган бу таълимотларга кўра, 
бутун Ер курраси ва инсонлар тақдири, геосиѐсий тузилмалар ва 
дунѐ тартиботи, моҳият эътибори билан, Худо томонидан аввалдан 
тайин этиб берилган. Христиан сиѐсий назарияларининг асосий 
яратувчиларидан бири ҳисобланадиган