Али Ҳасанов геосиёсат озарбайжончадан Бобохон муҳаммад шариф таржимаси Тошкент

Иван Аленсандрович Ильин
(1882-1954) 
Евроосиѐнинг 
геосиѐсий 
ва 
географик 
характеристикаси, ўзига хос цивилизация эгаси бўлган рус 
халқининг шаклланиши, бошқа халқлар билан ўзаро таъсир 
жараѐнида 
рус 
халқининг 
миллий-маънавий 
қадриятлари 
шаклланиши, чет дунѐ билан алоқалари сингари геосиѐсий 
масалаларни ўрганишга катта ҳисса қўшди. Унинг қарашлари 
“геосиѐсат” атамасининг яратувчиси ҳисобланган Рудольф 
Челленнинг “органик назарияси”га мос эди.
Ильин ўзининг машҳур 
“Бизнинг вазифаларимиз”
геосиѐсий 
асарида ҳар бир давлат ўз аҳолиси билан биргаликда “жонли 
организм”дир, деб ѐзган эди. Муаллифнинг айтишича, Россия 
жонли организм сифатида асрлар мобайнида ҳудудларнинг 
механик йиғиндиси эмас, балки узвий бирлик сифатида таркиб 
топди. У бу бирликни шакллантиришда ер, географик муҳит ва 
ўзига хос маданият эгаси бўлган кишилар ҳал қилувчи роль 
ўйнадилар, деб ҳисоблади. Ильин бу борада ѐзган эдики, рус халқи 
мавжудлигининг илк асрларидан бошлабоқ ҳар тарафдан очиқ ва 
шартли равишда бўлинадиган текисликда яшаган. Бу текисликда 
ҳеч қандай тўсиқ йўқ эди. Россия қадим замонлардан “очиқ кечув” 
1
Савицкий П.Н. Степь и оседлость // Континент Евразия. М., 1997, с.334-336. 

---

179 
бўлган ҳамда Шарқдан ва Жануби-Шарқдан Ғарбга кўчган халқлар 
унинг устидан ўтганлар. Шунинг учун ҳам Россия ҳамиша ўзини 
мудофаа қилишга мажбур бўлган организм эди. 
Россиянинг географик организмини “катта дарѐлар ва йироқ 
денгизлар” сифатида тавсифлаган Ильин рус подшолари ва, 
айниқса, Петр I нинг денгизга чиқиш ва дарѐлар этагини 
эгаллашдан иборат сиѐсатини тўғри деб ҳисоблаган. 
Ильин инсоният тараққий этгани сари унинг “ягона организми” 
таркибий висмларга парчаланади, жаҳоннинг ҳамма давлатлари ўз 
маблағи, манфаатлари, стратегик ҳисоб-китобларини янгидан пайдо 
бўлган кичик давлатларга йўналтиради ва бир-бири билан 
рақобатга киришади, стратегик муҳим ҳудудларда “таянч 
пунктлари” барпо этади, янги пайдо бўлган давлатларни 
очиқчасига ѐки хуфѐна равишда ишғол этишга киришади, деб 
ҳисоблаган. 
Ильин Россияни парчалашга, уни ихтилофлар ва фуқаролар 
урушининг абадий манбаига, миллий-этник зиддиятлар маконига 
айлантиришга 
йўналтирилган 
хавф-хатарлар 
тўғрисида 
огоҳлантирди ва шу муносабат билан Германия, Англия, Япония, 
АҚШ ва Канада қандай қадамлар ташлаши мумкинлигини 
олдиндан айтиб беришга ҳаракат қилди. 
Ильин “организмни” янги таркибий қисмларга парчалаш ҳар 
доим оғриқли жараѐн бўлган, дея қайд қилган. Унинг фикрича, 
бизнинг 
давримизда 
бундай 
ҳодисанинг 
содир 
бўлиши 
умумбашарий фожиага сабаб бўлиши мумкин
1
. 
Юқорида айтилганлардан шундай хулоса чиқариш мумкинки, 
“евроосиѐчилик” Россия геосиѐсатининг жуда муҳим йўналиши 
бўлиш билан бир қаторда, айни чоғда мамлакат миқѐсида ҳам, 
минтақада ҳам, бутун жаҳонда ҳам рус тарихи, маданияти ва 
ижтимоий-сиѐсий ҳаѐтининг реал аҳволи, ташқи олам билан 
геостратегик муносабатларининг энг тўлиқ концепциясини ишлаб 
чиққан ва ўртага қўйган биринчи реалистик геосиѐсат мактаби ҳам 
эди.