Aktyorlik mahorati

Sahnaviy ishonch. Sahnaviy erkinlik bilan chambarchas bog‘liq yana bir element -- bu saxnaviy ishonchdir. Albatta «ishonch» so‘zi bu yerda o‘ziga xos ma’noda ishlatiladi. Chunki chizilgan dekoratsiyalarning haqiqiy o‘rmon yoki dengizligiga ishonib bo‘lmaydi. Lekin dekoratsiyaga o‘rmon sifatida yoki gruppadagi do‘stiga qirol sifatida jiddiy munosabatda bo‘lish mumkin. Shu jarayonda aktyor ,hobiliyatining yana bir tomoni - saxnaviy haqiqatga bo‘lgan ishonchi namoyon bo‘ladi. Zero, aktyor sahnada yashar ekan sahnaviy badiiy to‘qimalarga xuddi haqiqiqatga qaragandek jiddiy yondoshadi.
«Jiddiylik! va «agarda» - teatr san’atining butun sehri, sir-asrori ana shu ikki so‘zda mujassam bo‘lgan. Aktyor o‘zi qilayotgan harakatlarining yokh gapirayotgan gaplarining to‘g‘riligiga va zarurligiga bo‘lgan qat’iy ishonchidan kelib chiqadi. Agar ijrochi ikkilana boshlasa, tomoshabinda ham iionchsizlik paydo bo‘ladi. Aktyor sahnada muallifning so‘zlarini gapirsa, rejissyor qo‘ygan harakat va mizanssenalarni bajarsa-yu, ammo shu gap va harakatlarni o‘zi uchun tom ma’noda anglab olingan haqiqatga, zaruriyatua aylantirmasa, sahnaviy haqiqat yaratilmaydi. Shu bois, aktyor sahnadagi barcha harakatini, YE.Vaxtangov «menga zarur» degan iborasiga bo‘ysundirishi kerak. «Menga zarur» degan formulani 3 xil ma’noda talqin sshtsh mumkin:
Birinchi «Menga zarur»: bunda aktyor aynan shu harakatning, shu so‘zlarning o‘zi yaratayotgan obraz uchun zarurligini anglab oladi. Bunga erishish uchun aktyor u yoki bu sax_naviy harakatni, so‘zni berilgan shart- sharoitdan kelib chiqqan holda, sababi va maqsadini aniqlab, to‘g‘ri
tushuntirib bera sigishi «nimaga?» «nima uchun?» degan savollarga to‘lik javob
topa olishi zarur.
Ikkinchi «Menga zarur»: buning ma’nosi, qilinayotgan ish, aytilayotgan so‘z atstyor sifatida menga, mening asablarimga, mening qalbimga kerak. h'gzmak aktyor, personaj hatti-harakatini tushuntirib bera oladigan shunday sabablarni topishi lozim, bu sabablar aktyorning hissiyotiga to‘liq ta’sir qila olsin. Natijada obraz orzu- armonlari, maqsadi, aktyorning shaxs sifatidagi orzulariga, maqsadlariga mushtarak tomonlari paydo bo‘ladi. Aktyorda temperament uyg‘onadi va u qo‘yilgan maqsadga erishish uchun kurasha boshlaydi. Shunday qilib, «menga zarur» formulasining 3-ko‘rinishi ya’ni «manga zarur» yuzaga keladi. Shu formulaga rioya qilgan holda mashq qilish aktyorda o‘z x_atti-harakatining to‘g‘riligini isbotlanishi uchun zarur ishonch yuzaga keladi. Ishonch bilan birga esa saxnaviy erkinlik paydo bo‘ladi va aktyor tomoshabinni sahnada bo‘layotgan voqealarga ishontiradi. Demak, yuqorida aytganimizdek sahnaviy ishonchning manbai
«nimaga?» «nima uchun?» savollariga topiladigan javoblardadir. Bundan tashqari yana «qachon?», «qayerda?», «qanday qilib?», «qaysi sharoitda?» degan savollarga ham sahnaviy javob topish ham ishonchni izlash jarayoniga kiradi.
Bu savollarga javoblar -sahnaviy oqlash deyiladi. Oqlamoq - demak sahnaviy harakatni tushuntirib berish, sabablarini aniqlab, sahnaviy haqiqatni yuzaga keltira olishdir. Oqlamoq spektakl uchun to‘g‘ri, foydali aktyor uchun esa, qiziq bo‘lgan hatti-harakat sabablarini topa olishdir. Aktyor sahnadagi mavjud va yuz beruvchi hamma narsani oqlay olishi kerak. Masalan, voqea o‘rnini, vaqtni, jihozlar, sahnadagi barcha predmetlar-u, kostyumlarni, grimlar-u, berilgan shart-sharoitni, obrazning hatti-harakati- yu, ularning fe’l-atvorlarini, shuningdek partnerlarning o‘ziga nisbatan munosabati va hakozolar shular jumlasidan. Oqlash - demak o‘ylab topilgan narsalarni o‘zi uchun badiiy haqiqatga aylantirish deganidir.
Oqlash orqali aktyorning ichki texnikasi o‘sadi, takomillashadi. Bunday aktyor sahnada hech narsadan dovdirab qolmaydi, kutilmagan harakat, ritmik holat uning obraz qiyofasidagi hayotiy jarayonini buzolmaydi. Demak, sahnada yuz beruvchi har qanday kutilmagan narsa aktyor tomonidan oqlanishi zarur. Bu aktyorlik san’ati texnikasining qonunidir.